Khi doanh nghiệp nhìn thấy giá trị trong làn khói bay lên

Câu chuyện làn khói và tiếng thở dài

Có lần, đứng bên bờ một cánh đồng lúa sau vụ gặt, gặp một bác nông dân lom khom gom rơm chuẩn bị đốt. Làn khói trắng xám bay lên, bảng lảng trong ánh chiều. Tôi hỏi bác: “Đốt chi cho phí vậy bác?”.

Bác cười buồn: “Chớ biết làm sao bây giờ. Rơm nhiều quá, không có ai mua, cũng chẳng có chỗ chứa…”.

Khói cứ thế bay lên, bay thẳng vào bầu trời, nhưng cũng bay thẳng vào nỗi lo của những người trồng lúa và cộng đồng chung quanh. Trong khoảnh khắc ấy,  chợt nghĩ, phải chi có doanh nghiệp nào nhìn thấy giá trị trong làn khói này, thì nỗi thở dài của người nông dân đã đỡ quặn lòng hơn.

Đó là lúc tôi hiểu rằng, vấn đề của nông nghiệp không phải là thiếu cơ hội, mà là thiếu những người dám nhìn thấy cơ hội trong điều mà người khác bỏ đi. Hoặc đôi khi nhận diện được cơ hội rồi nhưng ngần ngại bước vào lĩnh vực mới.

Rơm rạ không phải phế phẩm, đó là một hệ sinh thái kinh tế mới

Trong chuỗi giá trị lúa gạo, người ta thường nhìn thấy lúa, gạo, cám, trấu. Nhưng ít người thấy rằng rơm rạ chiếm đến 50% sinh khối của cây lúa. Vậy mà suốt bao năm, nó bị xem như… “xơ mít phơ phẩy”: không giá trị, không thị trường.

Thực ra, trong tư duy hệ sinh thái, không có thứ gì là dư thừa nếu biết đặt nó vào đúng vòng tuần hoàn. Rơm rạ có thể trở thành vật liệu lót chuồng sinh học; nguyên liệu sản xuất nấm; phân hữu cơ chất lượng cao, chất đốt sinh khối; tấm ép, vật liệu xây dựng xanh; thêm nguồn thu cho nông dân.

Rơm rạ là đầu vào mới cho một nền kinh tế mới. Nhưng để vòng tuần hoàn ấy chuyển động, cần ai đó đứng ra tạo bánh răng đầu tiên. Và đó không ai khác chính là doanh nghiệp.

Doanh nghiệp tiên phong - Người mở cửa thị trường chưa từng tồn tại

Chúng ta hay nói “khởi nghiệp là tìm thị trường mới”. Nhưng đôi khi thị trường mới không ở đâu xa, nó nằm ngay ngoài ruộng đồng, trong những thứ mà nông dân đang đốt bỏ.

Doanh nghiệp chuyên sản xuất kinh doanh vật tư đầu vào có thể sản xuất men vi sinh, máy cuộn rơm, chế phẩm phân hủy sinh học, vật tư cho mô hình tuần hoàn.

Doanh nghiệp cơ khí - chế tạo có thể thiết kế máy ép viên sinh khối, máy cuộn rơm, kho chứa, xe chuyên dụng thu gom rơm.

Doanh nghiệp thu mua - chế biến lúa gạo có thể thu gom rơm rạ tạo thành sản phẩm phân hữu cơ vi sinh; làm nấm rơm, ăn chăn nuôi, viên nén biomass, ép, vật liệu xây dựng sinh thái, chất đốt thay than đá cho nhà máy

Mỗi lĩnh vực là một thị trường. Mỗi thị trường là một cơ hội. Mỗi cơ hội là một dòng tiền mới. Trong khi nhiều doanh nghiệp loay hoay tìm sản phẩm mới, thì sản phẩm ấy… đang nằm đầy trên ruộng đồng, chờ người nhặt lên.

Tư duy hệ sinh thái: Không ai làm được một mình

Không có doanh nghiệp nào đủ sức tạo ra một nền kinh tế tuần hoàn rơm rạ nếu đi một mình. Muốn biến rơm rạ thành giá trị, phải có liên kết với những nông dân đồng thuận không đốt. Phải liên kết với những HTX tiên phong tổ chức thu gom, vận hành dịch vụ. 

Doanh nghiệp cơ khí tạo ra những thiết bị thu gom tiện lợi. Doanh nghiệp chế biến biến rơm rạ thành sản phẩm có giá. Chính quyền địa phương quy hoạch vùng thu gom, hỗ trợ tín dụng, giảm thuế; nhà khoa học cải tiến công nghệ phân hủy, sinh khối, vật liệu mới

Đó là cách một hệ sinh thái kinh tế - môi trường - xã hội bắt đầu hình thành.

Muốn tuần hoàn rơm rạ, phải có tuần hoàn lợi ích.

Muốn tuần hoàn lợi ích, phải có tuần hoàn niềm tin.

Doanh nghiệp có thể làm tiền từ điều nông dân đốt đi

Không ai đốt tài nguyên khi tài nguyên đó có giá trị. Không ai đốt rơm khi rơm bán được. Doanh nghiệp là người định giá lại rơm rạ, định nghĩa lại sản phẩm từ rơm, định hình lại thị trường nông nghiệp bền vững, định vị lại trách nhiệm xã hội của mình

Đó không chỉ là làm kinh tế, đó là tái cấu trúc nhận thức thị trường. Và chính trong sự tái cấu trúc ấy, doanh nghiệp trở thành người mở đường, người tạo sân chơi, người dẫn dắt thay đổi hành vi của cả cộng đồng nông nghiệp.

Hợp tác xã và địa phương tiên phong - những hạt nhân của đổi mới

HTX là nơi tổ chức thu gom rơm, đảm nhận logistics, ký hợp đồng với doanh nghiệp, chia sẻ lợi ích cho nông dân, bảo lãnh vùng nguyên liệu

Địa phương tiên phong là nơi đưa quy định cấm đốt đồng, tạo khu tập kết rơm, giảm thuế hoặc hỗ trợ vốn, khuyến khích doanh nghiệp vào đầu tư, truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng

Doanh nghiệp không nên chờ “đủ điều kiện mới làm”.

Chính doanh nghiệp cần chọn nơi tiên phong để thắp lên thay đổi.

Khi doanh nghiệp nhìn thấy giá trị trong làn khói

Rơm rạ đứng lặng trên đồng, chờ người đến “đánh thức” tiềm năng. Nếu không có doanh nghiệp tiên phong, rơm sẽ tiếp tục thành tro, và tro sẽ bay vào bầu trời, như cơ hội bay khỏi tay chúng ta.

Doanh nghiệp có quyền mơ giấc mơ lớn. Nhưng đôi khi, giấc mơ lớn bắt đầu từ những điều nhỏ bé: một bó rơm, một chiếc máy cuộn, một hợp tác xã dám thử nghiệm, một địa phương dám làm trước

Tuần hoàn rơm rạ không chỉ là câu chuyện môi trường. Đó là câu chuyện kinh tế mới của nông thôn. Doanh nghiệp nào bước vào trước sẽ là doanh nghiệp của tương lai.

Bài: Lê Minh Hoan

Ảnh: Internet