ĐỐT RƠM: Góc nhìn từ dưới lên

Câu chuyện một buổi chiều khói đỏ mặt trời

Chiều hôm đó, chạy xe ngang cánh đồng. Hai bên bờ kênh, gió thổi mạnh, vạt nắng cuối ngày soi vô những cột khói trắng đang cuộn lên như muốn nuốt luôn hoàng hôn. Nhìn thấy chú Năm, gương mặt đỏ au vì lửa, tay cầm cây xơ mít phe phẩy, vừa đốt rơm, vừa nói: “Đốt cho sạch, mai cày cho lẹ. Chớ để rơm lâu, trúng mưa, phiền hà lắm nghen”.

Dừng lại một chút, hỏi thiệt tình: “Chú Năm à… chú đang đốt rơm hay đốt tiền vậy?, nghe mấy ông chuyên gia nói vậy đó”.

Chú cười hề hề: “Đốt tiền gì, rơm bỏ chớ có ai mua đâu!”

Nhìn khói bay ngược gió, cay xè mắt. Nhưng biết, trong đám khói đó không chỉ có rơm. Nó có chất đất bị thiêu, dinh dưỡng bay lên trời, có cả cơ hội làm ăn mà bà con chưa kịp nắm bắt. Vậy là ngồi xuống bờ ruộng, nói chuyện với chú Năm.

Câu chuyện đó tôi xin kể lại, để bà con mình suy nghĩ thêm chút nghen.

Nghĩ thiệt: Mình đốt cái gì?

Đốt rơm?

Đúng.

Nhưng đốt luôn hữu cơ của đất không?

Có.

Đốt cơ hội nuôi đất không?

Có luôn.

Đốt luôn tiền không?

Hình như cũng… có.

Khoa học nói vậy, nhưng bà con hiểu theo kiểu miền Tây mình cho dễ nhớ, đất mà thiếu hữu cơ, nó giống con người thiếu sữa vậy đó, lâu ngày ốm nhom, năng suất giảm, càng xịt phân, đất càng lì, cây càng yếu. Rơm rạ chính là “sữa” của đất. Mình đốt rơm nghĩa là mình đốt cái bầu sữa của ruộng mình.

Tư duy hệ thống: Rơm không phải rác – rơm là tài nguyên

Ngành nông nghiệp bây giờ nói nhiều hai chữ “tư duy hệ thống”. Thiệt ra, nói cho dễ hiểu thì: cây lúa, đất ruộng, con tôm, con cá, rơm rạ, đàn vịt, HTX, thương lái… đều dính lại trong một vòng tròn. Mình gỡ một chỗ thì cả vòng bị xiêu. Mình nối một chỗ thì cả vòng mạnh lên.

Đốt rơm là mình cắt đứt một mắt xích có thể tạo ra giá trị mới.

Ai cũng biết rơm có thể làm thức ăn nuôi bò, nuôi dê, làm nấm rơm, làm tấm lót sinh học trong chuồng gà, vịt, làm phân hữu cơ hoặc compost, ép thành viên nén đốt lò, đốt sấy nông sản, làm nguyên liệu cho mô hình nông nghiệp tuần hoàn, làm đệm lót cho thủy sản như một số nơi đang làm thí điểm.

Rơm từng bị coi là “đồ bỏ”. Giờ nó là tài nguyên, chỉ chờ ai nắm lấy trước.

Bà con nói: “Biết chớ, nhưng tui làm có một mình sao xuể?”

Đúng rồi. Một mình thì cực lắm. Nhưng HTX sinh ra là để làm chuyện một người không làm nổi. Nhiều bà con vẫn nghĩ HTX là “họp cho có”, “ký cho đủ giấy”. Nhưng HTX mà biết làm, biết nắm thời cơ, thì rơm rạ là nguồn thu thật sự chứ không phải chơi đâu, mà có làm chơi thì cũng ăn thiệt đó.

HTX có thể làm gì? - Mấy chuyện dễ làm, làm được liền

HTX gom rơm - bán hoặc chế biến: Bà con chỉ cần xếp rơm thành hàng, HTX cho máy tới cuốn, chuyên chở, rồi bán. Tiền tuy không nhiều, nhưng không phải con số 0 như khi mình đốt.

HTX làm nấm rơm tập trung: Làm nhỏ lẻ thì dễ hư, nhưng HTX làm nhà màng, nhà tôn, kỹ thuật chung, năng suất cao, đầu ra ổn định.

HTX sản xuất phân hữu cơ từ rơm::Bà con góp rơm, HTX góp kỹ thuật, cuối cùng đất khỏe, chi phí phân giảm. Một ký phân hữu cơ tự làm có khi rẻ bằng nửa phân hóa học.

HTX làm đệm lót sinh học cho chăn nuôi: Rơm trộn men vi sinh nuôi heo, nuôi gà khỏi hôi chuồng, giảm công dọn. Vừa bền, vừa sạch, vừa rẻ.

HTX liên kết doanh nghiệp sản xuất viên nén sinh khối. Doanh nghiệp vô, HTX gom rơm, bà con có thêm thu nhập. Rơm thay vì đốt, giờ thành viên năng lượng, xuất khẩu cũng được.

HTX làm dịch vụ “không đốt rơm”: HTX ký hợp đồng với xã “Bà con không đốt, HTX lo hết từ thu gom, xử lý, chế biến”.

Nhưng quan trọng nhất: Thay đổi thói quen

Bà con mình quen đốt rơm vì nhanh, gọn, thấy ai cũng làm vậy. Nhưng thói quen, nếu để lâu, thành cái vòng lẩn quẩn: Đốt rơm dẫn đến đất yếu, làm tăng phân bón, thêm chi phí cao, lời ít, rồi vụ sau lại đốt cho sạch ruộng. Cái vòng lẫn quẩn này muốn cắt, chỉ cần một bước đầu tiên: Đừng đốt. Gọi HTX. Gom lại.

Kết lại: Khói rơm không bay đi - nó bay về túi mình

Chiều hôm đó, chú Năm nghe hết câu chuyện, gãi đầu: “Vậy từ vụ tới tui thử gom rơm bán HTX coi sao. Chớ đốt hoài, cũng thấy phí thiệt!”.

Nói với chú: “Phí không chỉ tiền nghen chú. Phí cái công mình cực cả đời để lo ruộng đất, giờ mình tự mình làm nó bạc đi. Bà con mình trồng lúa bằng mồ hôi. Đừng để đám khói rơm làm bạc ruộng, bạc sức, bạc tiền của chính mình”.

Rơm là của mình. Chỉ cần đổi cách nhìn, là nó thành giá trị. Chỉ cần HTX đứng ra làm mối nối, là rơm thành thu nhập.

Chỉ cần không đốt, là mình đã giữ đất lại cho con cháu.

Bài: Lê Minh Hoan

Ảnh: Internet