Tôi học được cách phân biệt từng giai đoạn phát triển của cây lúa, từ lúc gieo mạ, nhổ mạ, cấy xuống thửa ruộng, rồi dõi theo từng ngày cây lúa bén rễ, đâm chồi, trổ bông. Khi những bông lúa cúi đầu, vàng óng dưới nắng, lòng người nông dân cũng cúi xuống…


 Bài dự thi “Lúa gạo Việt – Nguồn cội và tương lai”


DẺO THƠM MỘT HẠT ĐẮNG CAY MUÔN PHẦN


NGUYỄN VĂN NHẬT THÀNH (Quảng Trị)

 

Tôi sinh ra ở một vùng quê miền Trung cằn cỗi. Nơi ấy, mùa nắng cháy da cháy thịt, mùa mưa thì ruộng đồng sũng nước, bùn lầy. Trong ký ức tuổi thơ, không thứ gì gắn bó với tôi hơn…hạt lúa.


Mỗi sớm mai, khi còn ngái ngủ, tôi đã nghe tiếng bước chân mẹ lẹp xẹp trên nền đất ướt, tiếng cào lúa loạt xoạt, tiếng chiếc xe trâu lạch cạch trên con đường làng loang lổ bùn đất. Hạt lúa từ đồng về, theo mẹ vào sân, theo tay cha lên bồ, rồi theo từng bữa cơm nghèo nuôi cả gia đình. Có những bữa chỉ có cơm trắng chấm muối vừng, nhưng trong tôi vẫn là hương vị ngọt ngào – ngọt bởi mồ hôi mẹ cha đã thấm vào từng hạt cơm dẻo thơm kia.


Lớn lên một chút, tôi bắt đầu được theo mẹ ra đồng. Tôi học được cách phân biệt từng giai đoạn phát triển của cây lúa, từ lúc gieo mạ, nhổ mạ, cấy xuống thửa ruộng, rồi dõi theo từng ngày cây lúa bén rễ, đâm chồi, trổ bông. Khi những bông lúa cúi đầu, vàng óng dưới nắng, lòng người nông dân cũng cúi xuống – không phải cúi vì khổ cực, mà cúi trong niềm biết ơn đất trời, biết ơn hạt lúa đã không phụ công người.


Nhưng đằng sau cái vẻ bề ngoài “dẻo thơm” ấy là bao đắng cay muôn phần: nỗi lo canh tác nhỏ lẻ, thiếu nước, thiếu vốn, lệ thuộc vào thương lái và thị trường bấp bênh mà những ai từng cắm mặt xuống ruộng, từng trải qua những ngày “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời” mới hiểu. Tôi nhớ có năm lũ về sớm, nước cuồn cuộn cuốn trôi cả đồng lúa đang trổ bông. Mẹ tôi, trong mưa, đứng như hoá đá giữa cánh đồng trắng xoá nước, nhìn ruộng lúa ngã rạp mà nước mắt rơi lặng lẽ. Bao công sức chăm bẵm, vun trồng, bao hy vọng vụ mùa, chỉ trong một đêm thành công cốc.


Cũng có năm nắng hạn kéo dài, đất nứt nẻ, lúa cháy khô ngay trên gốc. Mẹ bảo: “Mưa thì mất trắng, nắng thì mất dần”. Lúc đó, tôi mới hiểu: cây lúa cần nước, nhưng người trồng lúa còn cần niềm tin – niềm tin rằng dù thế nào, trời cũng thương người. Mùa gặt, những ngày oi ả nhất của năm, là lúc đồng quê rộn ràng tiếng nói cười nhưng cũng chất đầy vất vả. Người người còng lưng cắt lúa, tay chân rớm máu vì lưỡi hái, lưng cháy nắng, mặt mày lấm lem bùn đất. Lúa gặt xong, không phải là xong. Phơi, đập, sàng, xay… mỗi công đoạn đều như thử thách lòng nhẫn nại. Có lần tôi hỏi mẹ: “Sao mình không làm việc khác, đỡ cực hơn?”. Mẹ chỉ cười: “Ai cũng bỏ ruộng thì lấy đâu ra cơm con ăn?”. Lời mẹ như một lời nhắc nhở, rằng hạt cơm trên mâm không tự nhiên mà có. Hạt gạo trắng ngần kia đã đi qua biết bao gian khó, biết bao bàn tay lam lũ. “Dẻo thơm một hạt” là thành quả của cả hành trình “đắng cay muôn phần”.


Rồi tôi rời làng lên thành phố học. Xa quê, tôi mới nhận ra mình đã mang theo hương lúa từ lúc nào không hay. Mỗi lần đi qua những hàng cơm, tôi lại nhớ bát cơm mẹ nấu, nhớ mùi khói rơm nhè nhẹ, nhớ tiếng chim sẻ ríu rít trên bờ ruộng.


Một lần, trong ký túc xá, bạn cùng phòng bỏ dở nửa chén cơm nguội, đổ thẳng vào thùng rác. Tôi thấy nhói. Tôi kể cho bạn nghe về những ngày chạy lũ cùng mẹ, về những giọt mồ hôi rơi xuống đất, về lần bà nội tôi nhặt từng hạt cơm rơi trên chiếu mà dặn: “Cơm là trời cho, đừng phí phạm”. Bạn im lặng. Từ đó, bạn không bao giờ đổ bỏ cơm nữa. Tôi chợt hiểu, đôi khi những giá trị giản dị nhất lại bị lãng quên giữa dòng đời hối hả. Người ta dễ dàng phung phí cái được cho là “sẵn có”, mà quên rằng đằng sau đó là cả một câu chuyện dài của nhẫn nại, kiên cường và hy sinh.


Ở quê, mẹ vẫn trồng lúa. Dù bây giờ, máy móc đã thay nhiều phần việc, nhưng mẹ vẫn giữ thói quen ra đồng từ tinh mơ. Mẹ nói: “Cây lúa sống cũng như người, phải có người quan tâm thì mới nên hạt, mới chắc gốc”. Tôi hiểu, với mẹ và với bao người nông dân khác trồng lúa không chỉ là công việc, đó là một phần đời sống, một niềm tin không bao giờ tắt. Câu ca dao: “Ai ơi bưng bát cơm đầy/ Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần” vẫn vang lên trong tôi mỗi khi gắp một đũa cơm trắng. Lời ca ấy như một bài học đạo đức mà ông bà tổ tiên để lại: biết ơn, trân trọng, không quên cội nguồn.


Giữa thành phố náo nhiệt, giữa những món ăn sặc sỡ hương vị và màu sắc, tôi vẫn tìm về với bát cơm trắng giản dị. Bởi vì, trong từng hạt cơm kia, tôi thấy tuổi thơ mình, thấy giọt mồ hôi mẹ, thấy cả một quê hương chân chất, nghèo mà ấm.


Hạt cơm tưởng chừng nhỏ bé nhưng lại là sợi dây vô hình níu giữ tôi với nguồn cội. Nó dạy tôi biết sống chậm, sống nghĩa tình, sống biết ơn. Dẫu cuộc đời có đưa tôi đi bao xa, có làm tôi giàu hay nghèo, tôi vẫn luôn mang trong lòng mình một sự thành kính trước mỗi bữa cơm và trước từng hạt gạo dẻo thơm. Bởi vì tôi hiểu: “Dẻo thơm một hạt”- là kết tinh của yêu thương, của gian khó, của bao lớp người gìn giữ. “Đắng cay muôn phần” – là hành trình âm thầm, kiên cường, lặng lẽ của biết bao phận người phía sau hạt cơm mỗi ngày.