Sau gần hai năm triển khai Đề án 1 triệu ha, hơn 70.000 tấn “Gạo Việt xanh” đã được cấp chứng nhận, mở ra lợi thế cạnh tranh mới cho gạo Việt trên các thị trường xuất khẩu cao cấp.
Theo Nikkei Asia, tháng 6/2025 Tập đoàn Tân Long dự kiến xuất khẩu hơn 20.000 tấn gạo sang Nhật Bản, gấp bốn lần so với năm trước, trong đó có cả gạo japonica – dòng gạo phổ biến tại thị trường này.
Mới đây, bà Fumiko Yagihashi, Phó Giám đốc Văn phòng An ninh Lương thực thuộc Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản đã làm việc với Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) về hợp tác nông nghiệp song phương. Phía Việt Nam đề xuất hai bên cùng đầu tư các vùng chuyên canh lúa tại ĐBSCL theo quy trình, giống và kỹ thuật của Nhật Bản, gắn với sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp; gạo sản xuất ra sẽ xuất khẩu trở lại thị trường Nhật.
Đây là một minh chứng cho thấy, gạo phát thải thấp (gạo xanh) của Việt Nam đã chứng mình được giá trị của mình trên 1 thị trường khó tính nhất. Đây chính là kiểm nghiệm có giá trị của 'gạo Việt xanh'.
 |
| Bà Fumiko Yagihashi, Phó Giám đốc Văn phòng An ninh Lương thực, Vụ Kế hoạch Chính sách – Thư ký Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản (thứ 3 từ trái qua) đã đến thăm và làm việc với VFA - Ảnh: VFA |
Theo ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch VFA, hợp tác này phù hợp với định hướng giảm lượng, tăng chất trong Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo đến năm 2030, đồng thời mở ra cơ hội nâng cao giá trị và vị thế cho gạo Việt Nam tại các thị trường cao cấp. Việc hình thành các vùng sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp, có kiểm chứng quốc tế đang giúp gạo Việt Nam tiến gần hơn tới các thị trường khó tính.
‘Gạo Việt xanh’ bước đầu chào hàng quốc tế
Tính đến cuối tháng 11/2025, Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) đã cấp chứng nhận “Gạo Việt xanh – phát thải thấp” cho hơn 70.000 tấn gạo của 8 doanh nghiệp. Việc được “đóng dấu” gạo xanh không chỉ khẳng định chất lượng và tính bền vững trong sản xuất, mà còn tạo lợi thế cạnh tranh rõ rệt cho gạo Việt Nam trên thị trường xuất khẩu, đặc biệt tại các thị trường cao cấp đang ngày càng siết chặt tiêu chuẩn môi trường.
Kết quả này đạt được sau gần hai năm triển khai thí điểm Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Theo ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch VIETRISA, tính đến thời điểm kết thúc vụ hè thu 2025, diện tích tham gia Đề án đã đạt 354.839 ha, vượt 197% so với kế hoạch ban đầu. Đây là con số cho thấy sức lan tỏa mạnh mẽ của mô hình sản xuất lúa gạo bền vững trong bối cảnh ngành hàng đang chịu nhiều sức ép từ biến đổi khí hậu và thị trường quốc tế.
 |
| Cánh đồng lúa ở Bạc Liêu |
Về hiệu quả kinh tế, nông dân tham gia mô hình ghi nhận mức giảm chi phí sản xuất từ 1,7 - 4,9 triệu đồng/ha so với canh tác truyền thống. Nếu quy đổi theo giá thành, chi phí sản xuất giảm tương đương 326 - 1.052 đồng/kg lúa tươi. Lượng giống gieo sạ giảm mạnh từ 50 - 65%, giúp tiết kiệm khoảng 70 - 130 kg/ha. Đồng thời, lượng phân đạm sử dụng giảm trung bình 31,3%, số lần phun thuốc bảo vệ thực vật giảm từ 1 - 3 lần, lượng nước tưới cũng được kiểm soát chặt chẽ với yêu cầu rút nước ít nhất 2 - 3 lần trong vụ.
Đáng chú ý, dù cắt giảm mạnh vật tư đầu vào, năng suất lúa trong mô hình lại tăng từ 1,4 - 15,9 tạ/ha, tương đương mức tăng trung bình 3,2 - 22,1% so với canh tác truyền thống. Quan trọng hơn, mô hình giúp giảm phát thải tới 3,7 tấn CO₂ tương đương/ha/vụ, cho thấy tiềm năng rất lớn nếu được nhân rộng trên quy mô toàn vùng.
Theo PGS-TS Bùi Bá Bổng, Chủ tịch VIETRISA, lượng phát thải khí nhà kính của mô hình đã được tổ chức quốc tế Regrow kiểm định độc lập. Đây là căn cứ khoa học quan trọng để khẳng định lợi thế của gạo carbon thấp Việt Nam trên thị trường quốc tế. Các giống lúa được cấp chứng nhận chủ yếu thuộc nhóm chất lượng cao như OM18, Đài Thơm 8, ĐS1, ST25 và các giống lúa Nhật (Hana, Akita, Koshi) do Công ty TNHH Angimex Kitoku phát triển. Việc mở rộng sang các giống ngoại nhập cho thấy doanh nghiệp Việt Nam đang hướng tới phân khúc cao cấp, đặc biệt là những thị trường có yêu cầu khắt khe về môi trường và truy xuất nguồn gốc.
Đề án 1 triệu ha và “đòn bẩy” tài chính xanh
Không chỉ thu hút sự quan tâm trong nước, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp còn nhận được sự đồng hành mạnh mẽ từ cộng đồng quốc tế. Song song với Đề án, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang tham gia Dự án “Chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững tại ĐBSCL” (TRVC) do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV) triển khai, với nguồn tài trợ từ Chính phủ Úc.
Dự án TRVC được thực hiện từ năm 2023, đặt mục tiêu đến năm 2027 thu hút 200.000 hộ nông dân tham gia trên diện tích 200.000 ha, đồng thời giảm tối thiểu 200.000 tấn CO₂ tương đương. Theo TS Trần Thu Hà, Giám đốc Dự án TRVC, dự án ứng dụng hệ thống theo dõi thực hành nông học tới cấp ô ruộng thông qua ảnh vệ tinh, kết hợp mô hình sinh – địa – hóa (DNDC) để tính toán phát thải và lượng hóa các hiệu quả kinh tế – xã hội theo tiêu chuẩn được Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu công nhận. Đây là nền tảng quan trọng để hình thành tín chỉ carbon cho ngành lúa gạo Việt Nam trong tương lai.
TRVC được xem là “mô hình lõi” của Đề án 1 triệu ha, cung cấp dữ liệu khoa học và kết quả thực tiễn để mở rộng diện tích, kết nối với các nguồn lực trong và ngoài nước, qua đó nâng cao giá trị hạt gạo Việt Nam theo hướng xanh và bền vững. Đáng chú ý, Angimex Kitoku một doanh nghiệp tham gia dự án cho biết đây chính là “đòn bẩy” giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn tín dụng xanh từ Ngân hàng MUFG (Nhật Bản), mở ra hướng đi mới về tài chính bền vững cho ngành lúa gạo.
“Mục tiêu chung là thúc đẩy chuyển đổi sang phương thức canh tác lúa gạo có khả năng chống chịu với khí hậu, phát thải carbon thấp thông qua phát triển chuỗi giá trị bền vững và bao trùm ở ĐBSCL, từ đó cải thiện sinh kế cho các hộ nông dân nhỏ lẻ”, TS Trần Thu Hà nhấn mạnh.
Tiểu Vy
