Câu chuyện làn khói trên đồng và tiếng ho của mấy đứa nhỏ
Hồi bữa đi công
tác về quê,
ngang cánh đồng cuối xóm, thấy một bác nông dân đang đốt rơm. Khói mịt mù, gió quạt ầm ầm, tro bay vô tận nhà dân ở xa,
mấy đứa nhỏ đứng ho sặc sụa. Ghé lại hỏi thử: “Bác
đốt chi cho phí dữ vậy?”.
Bác cười méo
xẹo: “Thì đốt cho nó sạch đất, chớ rơm chất đầy
đồng, không ai mua, không ai gom…
Bỏ thì phí mà giữ thì kẹt”. Nghe
mà thấy lòng
nhói thiệt. Vậy mới biết bác không muốn đốt, mà bác không có lựa chọn nào khác.
Ở miền Tây, người ta quen nói “đốt đồng cho sạch”, chớ ít ai nói “đốt đồng cho nghèo”. Nhưng thiệt tình, mỗi bó rơm bốc
cháy là
một bó tiền bay lên trời. Trong khoảnh khắc đó, chợt nghĩ nếu chính quyền mình chịu đổi góc nhìn, chịu
mở lòng làm người “kiến tạo”, thì cánh đồng này đâu đến nỗi
thành biển khói.
 |
Thấy được giá trị ngay trong thứ người ta bỏ đi
Nông dân đốt rơm không phải vì muốn, mà vì không có chỗ chứa,
không ai thu mua, không có dịch vụ gom rơm, không có ai hướng dẫn sử dụng, không có doanh nghiệp
đầu vào - đầu ra.
Nếu nhìn bằng tư duy cũ thì là phế phẩm. Nếu nhìn bằng tư duy
rộng hơn thì rơm là tài nguyên. Tài nguyên thì không được đốt. Tài nguyên thì phải
được tổ chức lại thành một chuỗi giá trị.
Giống như người miền Tây hay ví von: “Cá dưới sông, lúa trên đồng, cái gì cũng
có giá hết,
miễn là biết làm, chịu làm”.
Rơm cũng vậy, chỉ chờ người biết làm, chịu “làm”.
Chính quyền kiến tạo không làm thay, nhưng tạo đường để dân
làm tốt hơn
Một chính quyền kiến tạo không đứng nhìn dân đốt rơm, rồi cuối năm báo cáo “đã tuyên truyền nhiều lần nhưng dân
không nghe”. Chính quyền kiến tạo là
tạo đường đi cho doanh nghiệp vào
thu gom, tạo điểm tập kết rơm có quy
hoạch, tạo nhóm nông dân - HTX tiên
phong để làm thí điểm, tạo cơ chế hỗ trợ ban đầu (vận chuyển, kho bãi, xúc tiến), tạo niềm tin để doanh
nghiệp mạnh dạn đầu tư.
Con đường phát triển ở nông thôn không phải chờ ai mở quốc lộ. Chỉ cần xã chịu mở lối, rồi
doanh nghiệp sẽ mở đường, nông dân sẽ mở lòng.
 |
Tư duy hệ thống: Muốn không đốt rơm, phải tạo ra cái “để làm”
Đừng kêu nông dân “đừng làm”, hãy giúp bà con “cái
để làm”. Muốn giải quyết rơm rạ, phải nhìn cả hệ thống. Người dân, từ đốt rơm,
chuyển sang phân loại,
tập kết, bán rơm. Hợp tác xã từ
sản xuất lúa chuyên sang cung cấp dịch
vụ thu gom rơm. Doanh nghiệp cơ khí cung cấp máy cuộn rơm, máy ép, xe thu gom. Doanh nghiệp đầu vào
cung cấp chế phẩm vi sinh, men phân hủy, phụ gia sinh học. Doanh nghiệp đầu ra,
thu mua rơm làm phân hữu cơ, tấm ép,
nấm rơm, vật liệu sinh thái, viên nén
biomass.
Cuối cùng là chính quyền quy hoạch đất đề tập kết rơm, kết
nối chuỗi, tạo cơ chế,
huy động nguồn lực. Nếu chỉ một phần “đi trước” sẽ không tạo được thay đổi. Cả hệ
thống phải “nhúc nhích chung”.
Hệ sinh thái tuần hoàn: Rơm rạ đi thành vòng chứ không đi
thành khói
Cán bộ xã nhìn rơm rạ bằng tư duy hệ sinh thái sẽ thấy quá nhiều cơ hội. Rơm có thể trồng nấm, vừa giải quyết rơm, vừa tạo thu nhập. Rơm có thể chế biến thành phân hữu cơ, giúp giảm phân hóa học, bảo vệ đất, tăng năng suất. Rơm có thề làm ra tấm ép, một vật liệu sinh học, có thể làm nhà ở vùng ngập, nhà di động, nhà sinh thái. Rơm có thể làm chất đốt sinh khối (biomass), có đầu ra ổn định. Rơm trở thành thức ăn chăn nuôi bằng cách ủ men để nuôi bò, dê.
Không có con đường
nào là duy nhất. Mỗi xã chọn 2-3 hướng phù hợp nhất với lợi thế của mình.
 |
Vai trò của
cán bộ xã:
Người “giữ nhịp” cho cuộc chuyển đổi
Cán bộ xã không cần làm chuyên gia. Cán bộ xã chỉ cần làm
người kết nối.
Cán bộ xã cần làm gì?
•
Gặp
HTX, phân tích về mô hình thu gom rơm.
•
Gặp
doanh nghiệp, mời về khảo sát đầu tư.
•
Gặp
người dân, giải thích cơ chế bán rơm, không đốt rơm.
•
Viết
bản kế hoạch, đề xuất hỗ trợ.
•
Tổ
chức họp dân,
chia sẻ mô hình xã khác làm thành công.
•
Đưa
“không đốt rơm” vào tiêu chí nông thôn
mới xanh.
•
Tạo
tổ thu gom rơm theo ấp, theo cánh đồng.
Lãnh
đạo xã là người đứng ở giữa ruộng, giữa dân, giữa doanh nghiệp, giống như người
đứng giữa dòng sông. Biết dầm nước, biết nhìn con nước, biết kêu gọi người bơi cùng.
 |
Khi khói không còn bay, cơ hội sẽ hiện ra
Miền Tây mình có câu: “Khói
bay thì gió cuốn, Gió cuốn thì chuyện trôi”. Nhưng chuyện rơm rạ thì không thể để trôi. Chỉ cần xã dám làm
trước, HTX dám làm cùng,
doanh nghiệp dám
làm lớn, thì không có làn khói nào che được
tương lai xanh của quê
mình.
Rơm rạ sẽ không còn là thứ bị đốt bỏ. Nó sẽ là một dòng tiền,
một ngành nghề, một sinh kế mới, và một hệ sinh thái tuần hoàn cho cả cộng đồng.
Xã nào cũng phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới, nông thôn mới
nâng cao, nâng thôn mới kiểu mẫu. Trong các tiêu chỉ nông thôn mới có tiêu chí về
môi trường. Nhưng tiêu chí môi trường hình như chỉ quan tâm đến thu gom và xử lý
rác, đến chôn cất, đến nước sạch. Những cột khói trắng xám mù mịt do đốt đồng
trên bầu trời là gì nếu không là vấn đề môi trường?
Cán bộ xã chính là người thắp lên ngọn đèn đầu tiên.
Và khi ánh sáng ấy tỏa ra, cả cánh đồng sẽ đổi thay.
Lê Minh Hoan
