Giá cả lên xuống

Câu chuyện không chỉ của thị trường, mà của tư duy sau mỗi biến động.

Có lần gặp một bác nông dân ở vùng lúa. Bác nói, giọng vừa lo vừa cười: “Lúa năm nay xuống giá nữa rồi thầy ơi. Nhưng nước sông cũng có bữa lớn bữa ròng, lúa có bữa ấm bữa lạnh. Tui chỉ sợ… giá xuống mà mình hổng biết rút ra bài học gì”. Câu nói của người nông dân chân chất ấy vương vấn mãi.

Trong nhịp sống của đồng bằng hay bất kỳ thị trường nào, cái lên - cái xuống luôn là chuyện thường ngày. Con nước đâu có giữ một mực. Gió đồng đâu có thổi một chiều. Mùa màng đâu phải năm nào cũng như năm nấy. Vậy mà, mỗi khi giá tăng hay giảm, chúng ta thường chỉ nhìn con số, mà quên mất điều quan trọng hơn là sau mỗi biến động giá, mình đã học được gì? Mình đã thay đổi điều gì? Và mình có mạnh mẽ hơn từ chính những bất ổn ấy không?.

Giá cả không chỉ phản ánh cung - cầu

Trong nền kinh tế thị trường, giá là tấm gương phản chiếu nhiều điều:

•         Cung - cầu: nhiều hàng thì giá giảm, khan hàng thì giá tăng.

•         Chất lượng: hàng tốt, chuẩn hoá quy trình tất yếu có giá cao hơn.

•         An toàn thực phẩm: nơi nào quản lý tốt, giữ chữ tín, giá sẽ khác.

•         Truy xuất nguồn gốc: càng minh bạch, càng dễ bán, càng định giá cao.

•         Niềm tin thị trường: niềm tin càng lớn, mức giá càng ổn định.

Giá vì vậy không chỉ là con số, mà là phản ánh của hệ sinh thái sản xuất - phân  phối - tiêu dùng.

Giá tăng, giá giảm - chuyện tự nhiên như mùa nước nổi

Giá lên, người ta vui. Giá xuống, người ta buồn. Nhưng thật ra, giá cả cũng như mùa nước nổi, nước lên giúp cá linh về nhiều, nhưng cũng làm trôi đi mấy rẫy bắp ven bờ, nước xuống để lại phù sa, nhưng ghe hay bị xuồng lại mắc cạn.

Giá lên - giá xuống cũng như vậy, luôn mang một phần thuận lợi và một phần thử thách. Quan trọng không phải là giữ cho giá không biến động, điều đó không thể trong kinh tế thị trường, mà là đủ năng lực để không bị “cuốn trôi” bởi biến động ấy.

Điều cần làm sau mỗi biến động giá

Điều quan trọng nhất không phải hỏi: “Vì sao giá lên?” hay “Vì sao giá xuống?” Mà cần phải hỏi tiếp: “Chúng ta sẽ làm gì sau đó?”

Khi giá tăng… Đừng chỉ vui mừng. Hãy tự hỏi liệu chất lượng đã thật sự tốt bền vững?, thị trường có ổn định hay chỉ là nhất thời?, sản phẩm mình đã chuẩn hóa chưa?, mình có khả năng duy trì giá trị hay chỉ đang hưởng may mắn? Giá tăng là cơ hội để củng cố năng lực, chuẩn hóa quy trình, mở rộng thị trường, chứ không phải dịp để tự mãn.

Khi giá giảm… Đừng chỉ than thở. Hãy tự hỏi sản xuất có dồn dập quá mức?, chất lượng có xuống?, truy xuất nguồn gốc có làm đầy đủ?, có bị phụ thuộc quá nhiều vào một thị trường? Giá giảm là “tín hiệu báo động sớm” để mình điều chỉnh: Giảm chi phí lãng phí, tăng minh bạch, liên kết lại, nâng chuẩn lại.

Người nông dân - doanh nghiệp - chính quyền: ai cũng phải thay đổi

Một thị trường lành mạnh dựa vào hệ sinh thái của sự tin cậy.

Nông dân: Cần chuyển từ “làm theo thói quen” sang “làm theo tiêu chuẩn”. Cần sản xuất ít hơn nhưng chất lượng cao hơn. Cần minh bạch và theo chuỗi, không còn đơn lẻ. Cần tham gia kinh tế tập thể để tận dụng lợi thế quy mô.

Doanh nghiệp: Cần giữ chữ tín, minh bạch hợp đồng, đồng hành với nông dân. Không thể chỉ “mua lúc giá rẻ - bỏ lúc khó khăn”. Cần nâng chuẩn đóng gói, chế biến, truy xuất để tạo thị trường bền vững.

Chính quyền: Cần xây dựng thông tin thị trường, cảnh báo giá, kết nối cung – cầu, quy hoạch vùng trồng, dẫn dắt chuyển đổi. Không chạy theo sự vụ, không giải quyết tình thế, mà dẫn dắt dài hơi.

Giá cả là ngọn gió, nhưng con thuyền phải biết căng buồm

Gió có thể thuận, có thể ngược. Nhưng thuyền mạnh thì đi xa. Giá có thể tăng, có thể giảm. Nhưng người có tư duy thị trường thì không bị khuất phục. Giá cả chỉ là “ngọn gió đổi chiều”. Còn năng lực sản xuất, chất lượng sản phẩm, liên kết chuỗi, và niềm tin thị trường mới là “con thuyền”. Người biết khai thác gió thì từ giông gió vẫn đi được. Người biết nhìn xa thì trong giá giảm vẫn tìm thấy cơ hội.

Vài ngẫm nghĩ

Tư duy lại chuỗi ngành hàng và hệ sinh thái ngành hàng

Chuỗi ngành hàng giống như một con kênh thẳng, các công đoạn nối đuôi nhau, từ sản xuất đến thị trường, mỗi người làm xong phần của mình rồi thôi. Vì tuyến tính nên chuỗi dễ gãy khi thị trường biến động, và giá trị tạo ra thường thấp.

Ngược lại, hệ sinh thái ngành hàng giống như một khu rừng, nơi rễ, thân, lá và muôn loài dựa vào nhau mà sống. Trong đó, nông dân, doanh nghiệp, HTX, nhà khoa học và chính quyền, với vai trò là trung tâm kiến tạo, tạo sự liên kết đa chiều. Mỗi bên trong hệ sinh thái vừa làm tốt phần việc của mình vừa nâng đỡ lẫn nhau. Nhờ sự tương hỗ ấy, hệ sinh thái tạo ra giá trị lớn hơn, bền vững hơn và ít bị “đổ ngã” trước sóng gió thị trường.

Nếu chuỗi ngành hàng chỉ là đường đi của sản phẩm, thì hệ sinh thái ngành hàng là đường đi của tư duy, giúp mọi chủ thể cùng mạnh lên và cùng hưởng lợi từ giá trị chung. Từ tư duy liên kết chuỗi ngành hàng với 2 tác nhân là người sản xuất và doanh nghiệp, đến nối kết đa tác nhân trong hệ sinh thái ngành hàng phải chăng đó là vai trò “kiến tạo không gian phát triển mới” của chính quyền địa phương hai cấp?

Tư duy về hợp tác - Liên kết - Thị trường

Trong nông nghiệp, hợp tác, liên kết và thị trường giống như ba chiếc ghe trên dòng nước nổi. Ghe mạnh chưa chắc qua nước xiết, nhưng ba ghe buộc lại, chèo cùng nhịp thì con nước lớn cỡ nào cũng vượt được.

Hợp tác là “cột dây lại với nhau” để nông dân không đơn độc. Khi hợp tác, từng hộ nhỏ lẻ gom lại thành một sức mạnh chung, như rễ cây trong rừng đước đan vào nhau để giữ đất. Không hợp tác, mỗi người một mảnh, ai cũng yếu thế trước biến động.

Liên kết là kéo sợi dây ấy, nối kết với doanh nghiệp, nhà khoa học, ngân hàng và chính quyền thành một hệ sinh thái. Khi các chủ thể cùng chèo một hướng, lợi ích chia sẻ, rủi ro đồng hành, toàn bộ ngành hàng mạnh hơn. Thiếu liên kết, mọi người “mạnh ai nấy chèo”, càng chèo con thuyền càng xoay lòng vòng.

Thị trường là “ngọn gió” dẫn đường. Không điều khiển được gió, nhưng biết căng buồm thì đi xa. Làm nông hôm nay phải sản xuất theo nhu cầu, theo chuẩn, theo tín hiệu thị trường, không theo thói quen hay mong muốn chủ quan. Thị trường quyết định chất lượng, an toàn, truy xuất và giá trị thật của sản phẩm.

Ba yếu tố này không tách rời nhau. Hợp tác giúp đứng vững. Lên kết giúp đi xa. Thị trường giúp đi đúng hướng. Thiếu một yếu tố, chiếc ghe ngành hàng dễ mắc cạn. Đủ cả ba, nông nghiệp mới mạnh, kinh tế nông thôn mới bền, và người nông dân mới thật sự “lớn lên trong tư duy thị trường”.

Lời người nông dân

Nhớ lại lời bác nông dân hôm ấy: “Giá xuống, mình buồn. Nhưng cái đáng lo nhất là… mình vẫn không thay đổi”. Thị trường luôn biến động, nhưng tư duy thì phải ổn định và ngày càng trưởng thành.

Nếu mỗi biến động giá giúp thêm một bài học, mỗi cú giảm giúp thêm một lần điều chỉnh, mỗi cú tăng giúp thêm một lần củng cố, thì thị trường sẽ không còn là nỗi lo, mà trở thành người thầy nghiêm khắc dạy chúng ta cách lớn lên. Để rồi một ngày, chúng ta có thể mỉm cười mà nói: “Giá cả lên xuống là chuyện của thị trường. Còn trưởng thành hay không là chuyện của chính mình”.

Lê Minh Hoan