Tâm sự từ ruộng đồng gửi vào Chiến lược Sức khỏe Đất Quốc gia.

Tôi tên là Huy, năm nay ngoài năm mươi tuổi, gắn bó với mảnh ruộng từ thuở còn trai trẻ. Sáng sớm, khi bình minh vừa hé, tôi vẫn ra đồng - không chỉ để gieo hạt, cấy lúa - mà còn để lắng nghe từng nhịp thở của đất. Có những buổi, tôi đứng giữa ruộng, bàn tay khô nứt đưa xuống chạm lớp mặt đất, cảm nhận sự khô kiệt, vết nứt nhỏ li ti, chẳng còn độ ẩm như xưa. Những lúc ấy, lòng tôi đau như có gì đó đứt: đất, người bạn đồng hành lâu năm, đang mỏi mệt.

Câu chuyện của tôi không phải cá biệt. Khi Nhà nước vừa công bố Dự thảo Chiến lược Sức khỏe Đất Quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2050, tôi nghe như một kẻ vừa có hy vọng hồi sinh, bởi tôi hiểu: đất còn khỏe, người nông dân mới có tương lai.

Câu chuyện của đất - nhìn từ ruộng nhà tôi

Mảnh ruộng của gia đình tôi nằm bên dòng kênh cạn, ngày xưa đất màu mỡ, bông lúa trổ đều, hạt chắc vàng óng. Nhưng vài năm trở lại đây, dù bón phân, chăm tưới đủ cách, năng suất cứ giảm dần. Nước mưa không còn thấm đều, lớp mặt đất cứng lại, nấm mốc và sâu bệnh bám dai hơn. Có lúc tôi tự hỏi: “Phải chăng chính tôi - khi dùng quá nhiều phân hóa học, thuốc bảo vệ cây trồng - lại đang làm hại đất?”.

Nghe các chuyên gia nói, tôi mới ngộ ra: đất cũng có “sức khỏe” như con người. Đất có dinh dưỡng, có vi sinh vật, có khả năng tự hồi phục. Nhưng nếu cứ canh tác một kiểu, cứ lạm dụng hóa chất, cộng thêm khí hậu thất thường và đô thị hóa lan rộng, thì đất yếu dần, mệt dần. Và khi đất kiệt, cây không trổ, nông dân là người phải chịu trận trước.

Vì sao chiến lược này quan trọng

Từ ruộng nhà tôi đến ruộng muôn nơi, bà con đều thấm:

• Lạm dụng phân thuốc giúp tăng năng suất ngắn hạn nhưng giết chết dần “sự sống” trong đất.

• Canh tác đơn điệu không luân canh, không xen canh khiến đất chai lì, mất sức.

• Đô thị hóa, công nghiệp hóa kéo theo chất thải, ô nhiễm làm đất bị tổn thương.

• Biến đổi khí hậu làm đất dễ bị rửa trôi, xói mòn.

Nếu không hành động ngay, đất tiếp tục suy kiệt, thực phẩm kém an toàn, nông dân nghèo thêm. Bởi vậy, chiến lược này không chỉ là văn bản chính sách, mà là lộ trình sống còn cho nông nghiệp.

Những trụ cột của Chiến lược

Bảo vệ, cải thiện và phục hồi đất

Không chỉ giữ cho đất “không xấu thêm”, mà còn làm đất tốt lên: bồi bổ vi sinh, tăng hữu cơ, cải tạo vùng thoái hóa, xử lý ô nhiễm hóa chất.

Canh tác hữu cơ, ít phát thải

Đưa phân xanh, phân chuồng, luân canh, đa dạng cây trồng trở lại ở những nơi phù hợp. Trên tổng diện tích nông nghiệp, ít nhất 2% phải chuyển sang mô hình hữu cơ, con số khiêm tốn nhưng ý nghĩa rất lớn.

Giám sát và dữ liệu quốc gia

Xây dựng bản đồ số về đất, ứng dụng công nghệ viễn thám, AI, hệ thống giám sát theo thời gian thực. Để nông dân không còn “đi mò đất tốt” mà biết rõ đất mình đang ra sao.

Khung pháp lý và thể chế

Phải có luật, nghị định, hướng dẫn tiêu chí rõ ràng. Cần một cơ quan chủ quản duy nhất để tránh chồng chéo, đùn đẩy.

Nhân lực và nhận thức

Đào tạo cán bộ, kỹ thuật viên về sức khỏe đất. Truyền thông sâu rộng để từ lãnh đạo đến từng hộ nông dân đều hiểu và làm đúng.

Bài học từ ruộng nhà tôi

Tôi đã thử mùa trước trồng lúa, mùa sau luân canh đậu, bón phân hữu cơ thay phân hóa học. Kết quả là ruộng không nặng mùi như trước, đất mềm hơn, rễ cây bám chắc.

Dù vậy, tôi vẫn thiếu nhiều: giống cây phù hợp, hỗ trợ kỹ thuật, đầu ra cho sản phẩm hữu cơ. Tôi và bà con không thể một mình gánh nổi. Nếu chiến lược đi vào thực tế, chính quyền và cán bộ khuyến nông phải đồng hành, phải “cầm tay chỉ việc” cùng nông dân.

Khát vọng đất khỏe - cây khỏe - người khỏe

Tôi tin câu “Đất khỏe - Cây khỏe - Người khỏe” không chỉ là khẩu hiệu. Đất khỏe thì nông nghiệp mới xanh, thực phẩm mới sạch, xã hội mới an. Đất yếu thì cây gãy, người khổ.

Chiến lược này mở ra một tư duy mới: đất là tài sản sống cần chăm lo, không phải chỉ là “nền để gieo hạt”.

Lời gửi gắm của người nông dân

Từ cánh đồng quê tôi, tôi muốn gửi mấy lời:

• Mong chiến lược không dừng ở văn bản, mà đi thẳng xuống ruộng đồng, đến từng thửa đất, từng hộ nông dân.

• Mong nhà quản lý xây dựng khung đo lường kết quả theo thời gian, để chúng tôi biết đất mình hôm nay khỏe hơn hôm qua ra sao.

• Mong cán bộ khuyến nông thật sự đồng hành, “cùng ăn, cùng ở, cùng làm” với nông dân, để hướng dẫn, hỗ trợ kịp thời.

Xin hãy mang hơi thở ruộng đồng vào phòng họp, mang tiếng nói của đất vào chính sách. Nếu làm được, một ngày không xa, khi ra đồng, chạm tay vào lớp đất mềm mịn, tôi sẽ biết rằng đất đã được hồi sinh.

Đất khỏe, cây khỏe, người khỏe, đó không chỉ là ước mơ của riêng tôi, mà là khát vọng của cả nền nông nghiệp.

Lê Minh Hoan