Bài dự thi: Mang theo hương lúa quê nhà

 

Bài dự thi “Lúa gạo Việt - Nguồn cội và tương lai”

MANG THEO HƯƠNG LÚA QUÊ NHÀ

NGÔ NỮ THÙY LINH

 (Ủy ban nhân dân xã Định Quán, tỉnh Đồng Nai)

 

Chiều nay, ngồi bên khung cửa sổ căn phòng trọ tầng ba, giữa lòng thành phố nhộn nhịp, tôi lại bất chợt nghe thoảng đâu đó mùi khói đốt rơm. Chỉ một làn khói mỏng thôi mà ký ức trong tôi bỗng ùa về, rõ nét đến mức như vừa xảy ra hôm qua. Tôi khựng lại, lòng chợt se sắt. Mùi khói ấy, với nhiều người chỉ thoảng qua rồi tan biến, nhưng với tôi, nó là cả một vùng ký ức tuổi thơ, là mùa gặt, là những buổi chiều chạy lon ton trên đồng, là hương cơm mới thơm nồng từ nồi gang của bố. Những mùa cơm mới ấy đã theo tôi, theo anh em tôi suốt hành trình đời, trở thành sợi chỉ nối liền chúng tôi với quê hương, với cha mẹ và những tháng ngày cơ cực nhưng ngập tràn yêu thương.

Tôi sinh ra ở một làng quê yên ả, nơi quanh năm lúa phủ xanh mướt mắt. Con đường làng nhỏ ngoằn ngoèo men theo bờ ruộng, sáng nào chúng tôi cũng khoác cặp đi học trên con đường ấy, chân còn dính sương sớm, gió lùa mái tóc thơm ngai ngái hương lúa. Quê tôi mỗi năm làm hai vụ lúa: vụ Đông Xuân và vụ Xuân Hè. Mùa nào cũng vất vả, nhưng cũng là mùa tràn đầy sức sống. Chúng tôi – những đứa trẻ nhà nông – lớn lên từ những ngày chăn bò, lội ruộng, tay lấm lem bùn đất. Mỗi vụ cấy, gặt, chúng tôi đều có mặt phụ bố mẹ, không nề hà gì. Bao nhiêu ruộng xã khoán, nhà tôi đều nhận, một phần vì nhà đông anh em, phần khác để có đủ gạo ăn quanh năm. Có năm cuối vụ, gạo đầy kho, bố mẹ dành một phần bán cho những nhà đã hết gạo để gom tiền cho chúng tôi đóng học phí.

Bố tôi cả đời quanh quẩn ruộng đồng, “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời”, chưa từng một lần than vãn. Có người nói: “Con nhà nông, suốt ngày cắm cúi với ruộng thì bao giờ mới khá được?” Nhưng bố chỉ cười nhạt. Với ông, ruộng đồng không chỉ là kế sinh nhai, mà là mạch máu nuôi sống cả gia đình. Nhìn bố, chúng tôi học được sự nhẫn nại, bền bỉ và tình yêu không lời dành cho mảnh đất quê.

Mỗi vụ lúa mới về, sân nhà vàng óng những bông lúa nặng trĩu. Bố ưu tiên giữ lại phần ngon nhất cho cả nhà ăn. Những hạt lúa chắc mẩy, phơi qua nắng rồi đem xay, trắng ngần và thơm lừng. Cơm nấu từ gạo mới dẻo, bùi, nhưng “khó tính”, nếu không khéo dễ nhão hoặc sượng. Vì thế bố luôn là người nấu cơm mỗi độ có gạo mới. Ông tỉ mẩn vo gạo, đong nước, đặt nồi gang đen bóng lên bếp củi. Khi cơm chín, mùi thơm lan khắp gian nhà, làm lũ trẻ chúng tôi ngồi chờ mà không kìm được nuốt nước bọt. Đó là mùi vị không thể lẫn: hạt cơm dẻo, bùi, thơm ngậy, nóng hổi trong bát sứ mẻ miệng. Chúng tôi ăn đến căng bụng, rồi lại chạy ra đồng nhổ cỏ, bón phân mà lòng vẫn vui. Cứ mỗi độ ấy, mùi cơm mới thấm sâu vào tâm trí, thành một phần ký ức chẳng thể nào phai.

Ngày tôi rời quê lên thị xã học, mùa lúa đang thì con gái. Con đường làng vẫn mướt xanh, lúa trổ đòng hương ngào ngạt, gió đồng phả lên từng cơn mát rượi. Tôi bước đi mà cứ ngoái lại, như sợ bỏ quên điều gì nơi thửa ruộng, nơi khung trời tuổi thơ đã bám chặt vào tôi suốt những năm tháng qua. Ba lô trên lưng chỉ có vài bộ quần áo, cuốn sách giáo khoa và túi gạo mẹ cẩn thận chuẩn bị, nhưng trong lòng tôi nặng trĩu một nỗi nhớ chưa kịp gọi tên.

Cuộc sống trọ học nơi phố thị khác hẳn với những gì tôi từng biết. Những căn phòng trọ chật hẹp, tường loang lổ và mùi ẩm mốc lẩn quất trong từng hơi thở. Bữa cơm sinh viên giản đơn – khi là gói mì, khi là hộp cơm tạm bợ mua ở quán vỉa hè – chẳng thể nào sánh với hương vị cơm nhà. Tôi thường ngồi nhai cơm mà cứ nhớ quay quắt nồi cơm gạo mới của bố, nhớ từng hạt cơm trắng ngần, dẻo bùi, nóng hổi vừa thổi vừa ăn. Cơm phố thị dù no bụng nhưng không làm lòng tôi thôi trống trải.

Bố tôi, sau vụ gặt, vẫn đều đặn xay gạo gửi lên cho chúng tôi. Những bao gạo thơm thoang thoảng mùi đồng quê được gửi theo chuyến xe đò đường dài, đến tay tôi như một mảnh quê hương còn vẹn nguyên. Có lúc bóc bao gạo, thấy lẫn vài hạt rơm vàng, tôi lại cay cay sống mũi – như thấy bóng dáng bố mẹ lom khom trên đồng, mồ hôi nhễ nhại nhưng ánh mắt vẫn sáng ngời niềm tin. Mỗi lần nấu cơm từ gạo nhà gửi, cả căn phòng trọ ngập hương thơm quen thuộc, như một góc quê len lỏi giữa thị thành xô bồ.

 Có những ngày mệt mỏi vì bài vở, vì cuộc sống xa nhà, tôi chỉ muốn bỏ hết tất cả mà chạy về nhà, chạy trên con đường làng, ngửi mùi rơm rạ và ăn bát cơm mới thơm nức mẹ múc đầy tay. Những buổi tối học bài muộn, nhìn ánh đèn đường hắt bóng mình lên bức tường loang lổ, tôi lại nhớ dáng bố còng lưng gánh lúa trên đồng, mưa ướt đẫm áo, nặng trĩu vai. Hình ảnh ấy khiến tôi tự nhủ không được bỏ cuộc, bởi từng hạt gạo bố gửi là mồ hôi, là nước mắt của cả gia đình.

Mỗi khi về thăm nhà, tôi lại thấy bố vẫn như xưa, dáng người gầy gò, làn da sạm nắng, bàn tay thô ráp nhưng đầy kiêu hãnh. Ruộng đồng quanh nhà đã ít đi, nhiều thửa ruộng chuyển sang làm khu công nghiệp, mở đường. Nhưng mỗi vụ bố vẫn cấy một ít, giữ lấy thói quen bao đời. Ông bảo: “Còn hạt lúa nhà làm là còn giữ được vị quê trong bữa cơm. Cơm mua ngoài chợ ăn cũng no, nhưng chẳng có cái hồn của ruộng đồng mình”

Lời bố nói tưởng đơn giản, nhưng với tôi lại thấm thía vô cùng. Tôi hiểu, hạt gạo ấy không chỉ là thức ăn nuôi thân mà còn là mối dây ràng buộc chúng tôi với quê hương, với những năm tháng gian lao mà ấm áp.

Tôi lớn dần, việc học ngày một nặng. Nhưng càng xa quê, nỗi nhớ cơm nhà càng sâu sắc. Mỗi lần mở nắp nồi cơm gạo mới, hương thơm ấy như xoa dịu mọi mệt nhọc, nhắc tôi về mục đích mình đang theo đuổi. Tôi học, cố gắng không chỉ vì tương lai của riêng mình mà còn vì giọt mồ hôi bố mẹ rơi xuống từng thửa ruộng, vì bát cơm trắng dẻo đã nuôi tôi khôn lớn. Có những đêm, tôi mơ thấy mình lại chạy trên đồng lúa thơm mùi sữa, hái đòng đòng ăn ngọt lịm, nghe tiếng cười giòn của anh em, rồi tỉnh dậy, nước mắt ướt đẫm gối.

Những ký ức ấy cứ dằng dai, không nguôi, thành động lực để tôi bước tiếp giữa bộn bề thành phố. Nhiều năm sau, khi tôi đã đi làm ở thành phố, nhịp sống cuốn tôi theo vòng xoáy công việc. Ngày trôi qua với những con số, báo cáo và những cuộc họp dài bất tận. Thỉnh thoảng, giữa giờ nghỉ trưa, tôi lại thèm được hít một hơi mùi rơm rạ cháy sau vụ gặt, thèm được ngồi trên bờ đê nhìn sóng lúa uốn lượn như những con sóng xanh bất tận. Cái thèm ấy không giống cơn thèm đồ ăn – nó là nỗi khát khao quay lại một phần con người mình đã bỏ lại nơi đồng quê.

Quê nhà giờ đổi thay nhiều. Những cánh đồng xưa giờ không còn nối dài bất tận, nhiều thửa đã nhường chỗ cho nhà máy, khu công nghiệp, đường bê-tông thẳng tắp. Nhà tôi cũng trả lại bớt ruộng cho xã. Nhưng bố vẫn giữ một vài sào ruộng, đủ để gieo một vụ lúa mỗi năm. Ông bảo: “Đất còn hạt lúa, nhà còn hơi ấm”.

Ngày về quê, tôi thấy bố chống cuốc đứng bên bờ ruộng, lưng đã còng nhiều hơn xưa, mái tóc bạc lấp lóa trong nắng. Ông vẫn kiên nhẫn be bờ, đắp mương đón nước, giữ cho từng gốc lúa xanh mướt. Tôi lặng người nhìn hình ảnh ấy – bao nhiêu năm trôi qua, tất cả đều đổi thay, chỉ có bố là vẫn giữ niềm tin vào hạt lúa, như giữ một phần ký ức gia đình. Chiều ấy, mẹ nấu cơm từ mẻ gạo mới. Vẫn chiếc nồi gang cũ, vẫn bếp củi cháy đượm, mùi cơm mới bốc lên thơm ngọt, len vào từng kẽ tóc, từng nhịp thở. Chúng tôi quây quần bên mâm cơm, nhìn nhau mà lòng dâng lên thứ cảm xúc không gọi tên. Tất cả những nhọc nhằn, xa cách như tan biến trong làn hương cơm dẻo bùi ấy. Tôi cầm bát cơm trắng nóng hổi, bỗng nhớ câu ca dao thuở nhỏ: “Ai ơi bưng bát cơm đầy. Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần”

Chỉ khi lớn lên, trải qua bao va vấp, tôi mới thấm hết ý nghĩa của câu ca ấy. Mỗi hạt cơm là mồ hôi, là nước mắt của người nông dân, là cả tuổi thơ tôi gắn liền với bùn đất và đồng lúa. Dẫu đi muôn nơi, dù ăn bao nhiêu sơn hào hải vị, tôi vẫn không tìm thấy đâu hương vị nào sánh được với bát cơm nhà. Giờ đây, mỗi lần ngồi lặng thinh ngắm nhìn đồng lúa chín vàng trĩu hạt, lòng tôi lại ngân lên nỗi xúc động thuở ban sơ. Những ngày trọ học, những mùa cơm mới đã thành hành trang đi cùng tôi suốt cuộc đời. Bởi hương vị ấy không chỉ nằm ở hạt gạo, mà còn trong từng kỷ niệm, từng yêu thương thầm lặng của bố mẹ, của quê hương./.