Tôi dắt trâu theo ba ra đồng. Đồng khá xa nhà, ba thường đi sớm nên hầu như ba không ăn gì, chỉ mang theo bi đông nước chè xanh, còn tôi ăn tạm củ khoai luộc. Vừa đi ba vừa kể chuyện về lịch sử về truyền thuyết và cả những câu ca dao tục ngữ…
HẠT GẠO NUÔI ƯỚC MƠ CON CHỮ
NGUYỄN THỊ NGỌC THÙY (Bến Cát, TP.HCM)
Hôm nay tôi đi trên con đường làng quen thuộc, dẫn con
gái của mình thăm lại cánh đồng, nơi tôi cùng em gái, mẹ và ba…gieo mạ, cấy
lúa, làm cỏ và gặt lúa những đêm trăng.
Con gái từng hỏi
tôi rằng: Mẹ ơi, ngày xưa mẹ lội bùn để cấy lúa phải không mẹ? Nhà ông bà ngoại
mình con nghe mẹ kể làm ruộng nhiều lắm phải không, các cậu kể ngày đó ông ngoại
“ác lắm” bắt mẹ và dì các cậu đi làm cả trưa, và cả sáng sớm tinh mơ…
Tôi vỗ về con gái: Không con à… không phải “ác” mà là
lao động để có hạt gạo nuôi mẹ lớn lên …đủ đầy tình thương mà ông bà ngoại dành
cho các con của mình. Để hôm nay đây, mẹ kể con nghe Hạt gạo nuôi ước mơ con chữ,
ghánh trên lung…ước mơ thủa bé của mẹ…
Tôi lội xuống ruộng, ngạt ngào mùi thơm của lúa chín
còn sót lại, xa xa thấp thoáng bóng dáng một vài người làng đang đi mót lúa
chét…Là những hạt lúa chín còn sót lại. Ký ức như òa về. Mùi mạ non, mùi lúa và
cả những đêm trăng sáng theo ba mẹ ra đồng.
Quê tôi vốn là vùng quê thanh bình, vùng ven của đô thị
gắn với biệt danh “Làng Đỏ” Hưng Dũng anh hùng, trong kháng chiến với sự tích o
du kích nhỏ bắn rơi máy bay B 52 của Mỹ. Ngày đó cách đây 37 năm, làng chưa
phát triển như bây giờ. Hầu như bà con đều sống bằng nghề nông, nghề trồng lúa
và nuôi lợn gà….
Ba mẹ sinh được 4 chị em hai trai hai gái. Từ bé đã được
theo ba mẹ ra đồng làm ruộng. Có lẽ nguồn gốc nông dân của mình là những âm
thanh trong trẻo tuy vất vả một nắng hai sương nhưng là thứ âm thanh êm đềm nhất
mà tôi từng có được để nuôi tôi lớn lên.
Tôi đi trên con đường làng ngày ấy… đường không còn
quanh co, mà thẳng tắp bởi được đô thị hóa. Nhưng hai bên vẫn là những cánh đồng
bà con mới thu hoạch lúa xong. Lúa đã được đưa về nhà, phơi khô, cất sập…và
trên foobook hay zalo… Bắt đầu có những trạng thái có thể là con, là cháu của
những người nông dân đăng bán lúa mới, gạo mới gạo sạch…
Có lẽ khi ai đó hỏi tôi rằng, ba mẹ làm nghề gì tôi
không bao giờ né tránh mà trả lời: Nghề nông- làm ruộng…lý lịch đảng viên của
tôi tôi cũng từng ghi nắn nót dòng chữ ba mẹ làm ruộng làm nông…
Cánh đồng hôm nay vắng bóng người qua lại… Có lẽ do vụ
mùa vừa mới thu hoạch xong, cũng một phần tôi đi vào buổi chiều hoàng hôn. Bên
ánh chiều tà đó, tôi để hai con của mình nắm tay nhau xuống ruộng mò cua bắt ốc,
áo quần lấm lem mùi bùn non, mùi của ruộng đồng… Những đứa trẻ lần đầu biết đến
mùi hương lúa, mùi đồng ruộng dù chân tay đầy bùn nhưng ánh lên niềm vui bắt được
con cua đồng nhỏ con ốc, con cá thia óng ánh… Con gái út không nói được nhưng
ánh lên niềm vui mà tôi cảm nhận được.
Ruộng bây giờ ít hơn xưa do Nhà nước đền bù lấy đất chuyển
đổi mục đích sử dụng thành những ngôi nhà cao tầng từ đám ruộng trồng lúa thành
nhà ở. Phố trong làng, làng trong phố.
Tôi bắt gặp một người mẹ tảo tần trời gần tối vẫn cố
mót và gặt những hạt lúa chét còn sót lại. Chị nhận ra tôi về quê thăm ruộng.
Chị hỏi: O thoát ly 20 năm rồi, giờ đi dạy học còn biết làm ruộng không O?
Tôi khẽ mỉm cười…chị ơi em nhớ….
Bất chợt ngọn gió thoảng qua mát rượi…Tôi lội xuống ruộng
hít hà mùi lúa chín sót lại, như tìm lại ký ức của tuổi đôi mươi…
Mới đó mấy chục năm rồi…
Tôi nhớ mãi 5 tuổi mới học mẫu giáo lớn ở trường làng
đã theo mẹ ra đồng… Đó là những buổi sáng đi học về, mẹ chở trên chiếc xe đạp
ra đồng đưa cơm cho ba khi ba cày ruộng ở lại buổi trưa…chờ ba ăn xong mang cặp
lồng về…Ra đến nơi thấy ba cày thửa ruộng to mồ hôi ướt đẫm mà cơm lúc đó ít lắm
chỉ một ít cơm nhưng độn khoai lang và củ sắn, kèm ít gộc cây đu đủ muối và ít
cà muối thật mặn. Nhà đông con lại không có nghề phụ, ba cày cả trưa để cày
thuê cho ruộng nhà người ta.
Lớn lên một chút khi tròn 6 tuổi, khi tôi bắt đầu vào
lớp 1, em gái lớp mẫu giáo lớn, em trai 3 tuổi cứ buổi sáng ba thường gọi tôi dậy
để dắt trâu cho ba ra đồng. Ba vác cày, hoặc bừa ngày đó hầu như cày bừa bằng
tay chứ chưa có máy móc như bây giờ. Tôi dắt trâu theo ba ra đồng. Đồng khá xa
nhà, ba thường đi sớm nên hầu như ba không ăn gì, chỉ mang theo bi đông nước
chè xanh, còn tôi ăn tạm củ khoai luộc. Vừa đi ba vừa kể chuyện về lịch sử về
truyền thuyết và cả những câu ca dao tục ngữ… Đó có lẽ là ký ức dịu êm nhất tôi
từng có được. Người ta nói ba tôi ác, bắt con gái lao động từ thủa tấm bé…Mặc
ai nói gì nói chị em tôi đã được rèn luyện lao động gắn với con đường, với ruộng
với làng bằng những điều tấm bé.
Lớn lên một chút khi tôi vào lớp 6 em gái lớp 5, một
em trai lớp 2 và em út 4 tuổi thì mẹ ốm. Ốm Một trận Thập tử nhất sinh, chạy chữa
khắp nơi…nhà không còn gì để bán để chạy chữa cho mẹ, mẹ nằm một chỗ, Chân mẹ
không thể đi được nên việc ruộng đồng trên vai ba và chị em tôi bắt đầu tự giác
phân công lao động. Một buổi đi học buổi đi cấy, đi thật sớm… để xong đám ruộng
nhà mình…hai chị em còn đi cấy đổi công cho mọi người xum quay để cuối ngày
thêm củ sắn củ khoai và vài bơ gạo đổi công ngày cấy mang về cho mẹ. Có lẽ ba vất
vả hơn khi mẹ ốm cả năm trời nên trở nên khó tính hơn với 4 chị em.
Ba đi làm đồng về chỉ cần một trong 4 đứa con của mình
học bài viết ẩu hay làm toán sai là ngọn roi mây ba dắt trên mái nhà được lấy
xuống và bị đánh rất đau… Người ta gọi ba là bạo chúa vì dạy con nghiêm khắc.
Nhưng mấy ai biết, đến bữa cơm gạo lúc nào cũng thiếu ba nói bới cơm cho mẹ trước,
bốn đứa ăn no đi rồi ba ăn… Ba ăn khoai no rồi… Ngày đó thơ ngây quá để hiểu rằng
ba đã ăn gì đâu, gạo thóc thiếu chỉ vì nhường cơm cho vợ con mà ba bụng đói đi
làm. Lớn lên hiểu chuyện thì ba không còn…
Rồi mẹ cũng đi được, vẫn tiếp tục ruộng đồng. Tôi và
các em cứ thế lớn lên, buổi đi học buổi đi làm đồng, khi thì gieo mạ, khi thì cấy
lúa làm cỏ, khi thì thay nhau chăn trâu… Những lúc chăn trâu như thế vừa dắt
trâu đi từ đồng này qua đồng khác, vừa tranh thủ học bài… Có những lần mải mê học
bài trâu chạy xa ăn lúa của ruộng nhà người ta, chạy để đuổi theo trâu, cuối
cùng bị trâu húc gãy tay bó bột… Rồi những lần bị kêu nhà vì mải mò cua bắt ốc
trâu ăn lúa giậm hết ruộng bị kêu nhà và roi mây cứ thế vào mông.
Tôi nhớ mãi, vụ mùa năm ấy mất mùa do giống lúa cũ
không bội thu, trong khi mọi người trong làng đã dùng và mua giống lúa mới cho
năng suốt hơn…Nhưng vì lúc đó mẹ ốm cả năm trời, lại nợ nần nên ba vẫn giữ giống
lúa cũ để cấy gieo hạt. Năm ấy cả nhà đói giáp hạt, ba chạy ăn từng bữa. Đến bữa,
hầu như đói, chỉ ăn cơm độn và lá khoai lang, lá rau đậu luộc lên ăn thay…Cái
nghèo đói đến mức nhà kế bên làm thịt lợn, ba sang mua chịu được một ít thịt nấu
lên cải thiện, thịt chín em trai lúc đó vì quá thèm mà ăn hết… Về, sợ ba, nên
trốn ở đống rơm rạ, làm cả nhà phải tìm mấy tiếng…
Mấy năm sau nhờ chuyển đổi giống và hợp tác xã hỗ trợ
phân bón lúa bội thu hơn, nhà tôi bắt đầu bớt chạy ăn từng bữa nhưng vẫn chưa
thoát nghèo… Vẫn cảnh làm nông bán mặt cho đất bán lưng cho trời…nhưng từ đây
bát cơm bắt đầu đầy đặn hơn, chúng tôi bắt đầu được ăn no không còn cảnh thèm
cơm trắng.
Khi tôi vào cấp 3, vì trường học xa nhà gần 8 km, đi bộ
thì không yên tâm, nên ba mẹ quyết định bán một ít lúa mua cho tôi chiếc xa đạp
mini màu xanh nhãn hiệu Trung Quốc. Với sồ tiền 525 ngàn đồng, ngày ấy là cả một
gia tài đầu tiên tôi có được từ những hạt lúa, hạt gạo một nắng hai sương tần tảo
của ba mẹ.
Khi hợp tác xã Nông nghiệp vận động chuyển đổi cây trồng
vật nuôi từ trồng lúa chuyển sang trồng hoa màu như lạc, vừng đen, dưa leo, rau
muống, nuôi gà, vịt lợn, ngan, nuôi cá…kết hợp mô hình trồng nấm bào ngư hay mô
hình vườn ao chuồng… Gạo đã đủ ăn và bữa cơm bắt đầu có hạt vừng, muối vừng, có
trứng, có cá thi thoảng có thịt gà để ăn vào những dịp đặc biệt…Nhưng vẫn là những
nhà nông chưa giàu, tôi vẫn hàng ngày một buổi đi học một buổi ra đồng làm ruộng
không nề hà việc gì miễn là phụ giúp gia đình. Có khi học bài buổi tối xong
tranh thù ngủ vài tiếng, khoảng hai giờ sáng lại ra đồng gặt lúa sáng lại về đạp
xe đi học, trưa về phơi lúa phơi rơm rạ. Những lúc chạy mưa không kịp khi trời
đổ mưa lớn cả sân lúa vàng ươm lại bị ướt hết những cây rơm chưa kịp phơi khô. Những
lúc vậy cảm giác bất lực, con người trở nên bé mọn với ông trời, với mẹ thiên
nhiên…
Năm cuối cấp lại một biến cố ập xuống. Tôi thi tốt
nghiệp cấp 3 bị rớt vì điểm liệt môn toán, mà trường tôi đăng ký thi lại là Đại
học Đà Lạt cách Vinh- Nghệ An quê nhà hàng ngàn km…Xum quanh làng tôi lúc bấy
giờ tuy còn nghèo khó, chỉ một vài bạn con nhà bộ đội, công an , hầu như chúng
tôi đều con nhà nông đều được cah mẹ giáo dục chỉ có học mới thoát ly, thoát
nghèo…
Trong những lần chăn trâu cắt cỏ cùng nhau phơi rơm rạ,
gặt lúa cùng nhau, chúng tôi đều nói cho nhau những ước mơ và viết vào những lá
cây thả xuống mương nước, hay trên những chiếc máy bay tự gấp phi xa…như chở ao
ước lớn lên của những đứa trẻ nghèo mong thoát vai để có cuộc sống đủ đầy hơn…
Năm ấy không một bạn nào cùng lứa với tôi bị trượt tốt nghiệp hết, chỉ mình tôi.
Ngày ấy chưa hiện đại như bây giờ, chưa có mạng xã hội
nhiều…nên tôi rớt tốt nghiệp hầu như người làng không ai hay. Các bạn bắt đầu
ôn luyện để hiện thực hóa ước mơ. Lúc đó tôi nhớ mãi cảm giác chỉ muốn nhảy xuống
cầu Bến Thủy để quên sinh. Cái cảm giác ruộng đồng, mùi rơm rạ, mùi bùn non kéo
tôi lại. Tôi đạp xe trở về xin ba cho tiền cho tôi vào Đà Lạt đi thi để che mắt
mọi người nhưng thực chất là đi chơi… Ba mẹ đã phải bán lúa non trước được 2
triệu dốc sạch ba đưa tôi đi.
Vậy là lần đầu tiên rời làng ra đi ấy mang trong mình
mấy tấn lúa non của ba mẹ của các em chỉ để tôi không còn buồn. Sau này lớn lên
vào đại học ba mẹ vẫn làm lúa vẫn trồng trọt. Tôi vẫn là cô sinh viên trường sư
phạm Vinh, dẫn bạn về nhà đi gặt lúa, đi cấy đi lội bùn…. Mẹ lúc hay tin tôi
vào đại học, vì tôi thi mãi lần ba mới đậu đã xin đi phụ hồ lúc không cày cấy…
Thoảng qua, tôi xa mẹ, xa ba, xa quê, xa làng tròn 20
năm, mọi thứ đã đổi thay ruộng mẹ vẫn vẫn cấy cày nhưng ít hơn, còn 4 sào bắc bộ.
Giờ, lúc gieo hạt lúc cày cấy, tôi đã có thể phụ mẹ bằng hỗ trợ trả công thợ cấy,
máy cày hay máy gặt khi gieo hạt. Gạo dẻo thơm hơn ngon hơn ngày ấy. Bữa cơm mẹ
đủ đầy hơn. Và trên mâm cơm, ăn tinh bột ít hơn. Nhưng mỗi lần có gạo mới mẹ vẫn
giữ nếp nhà, xay gạo mới nấu cơm cúng. Cúng ông bà tổ tiên xin ông bà phù hộ
cho đại gia đình.
Tôi ăn chế độ “healthy”, ít dùng đến gạo thậm chí rất
ít, nhưng mỗi lần về nhà, tìm lại ký ức ngày xưa. Ngày bé thơ ra đồng tôi thường
ăn bát cơm đầu tiên đầy háo hức như đứa trẻ con khát sữa mẹ. Ba không còn nữa,
mẹ đã 70 tuổi vẫn ruộng vườn ao cá và chăn nuôi. Nguồn cội của tôi lớn lên bên
làng, bên cánh đồng lúa chín, bên ruộng lúa thời con gái, mãi mãi trong tâm khảm
của mình…
Trong bát cơm dẻo thơm ấy là sự mặn mòi thấm đẫm mồ hôi và cả những giọt nước mắt từ hạt gạo nuôi tôi lớn lên trường thành. Năm tháng nào cũng sẽ trôi đi, chỉ còn lại hoài niệm và ký ức… Nhưng có lẽ ký ức và hành tranh đẹp đẽ nhất tôi có được cho đến tận bây giờ để luôn biết ơn khắc sâu ghi nhớ đó là hạt gạo cây lúa nuôi tôi lớn và cõng ước mơ của tôi, ước mơ trở thành một nhà giáo…Để hôm nay tôi ngồi đây, với nhiệt huyết về nghề, kể học viên của tôi, học trò của tôi về hành trình cây lúa Việt Nam trên bản đồ nông sản thế giới….
