Một buổi chiều trên đường về Tràm Chim, xe đi ngang qua một cánh đồng lúa đang trổ đòng. Trời vừa mưa xong, nước đọng lại trong các rãnh ruộng.
Những con chim cò trắng muốt sà xuống bìa ruộng, tiếng ếch nhái râm ran như dàn đồng ca mùa hạ. Một em bé đang ngồi trên bờ, tay cầm lọ nhựa bắt chuồn chuồn, miệng líu lo gọi mẹ.
Bỗng nghĩ, phải chăng nông nghiệp sinh thái không bắt đầu từ nhà máy, từ chứng chỉ, mà bắt đầu từ… âm thanh đồng ruộng? Từ khi ruộng lúa là nơi không chỉ nuôi sống con người, mà còn nuôi dưỡng sự sống.
Ikimono Tanbo - Ruộng lúa của sự sống
Ở Nhật Bản, người nông dân và nhà khoa học đã cùng nhau kiến tạo một mô hình mang tên “Ikimono Tanbo”, có thể hiểu là “Ruộng lúa sinh vật” hay “Ruộng lúa của muôn loài”. Đó là mô hình canh tác lúa kết hợp với bảo tồn và phát triển đa dạng sinh học. Nơi mà từng con cua đồng, con cá rô, con nhái bén, bông súng dại hay cây cỏ ven bờ đều được trân trọng như một phần của hệ sinh thái sống động.
Không chỉ là hạt gạo, những ruộng lúa ấy còn sản sinh ra… ký ức tuổi thơ, bài học về môi trường, không gian trải nghiệm cho học sinh, và một cách nhìn mới về nông nghiệp: trồng lúa là trồng sự sống, không chỉ sự sống của con người, mà cả sự sống của thiên nhiên quanh ta.
Từ “sản xuất” sang “kiến tạo hệ sinh thái”
Từ mô hình Ikimono Tanbo, có lẽ đã đến lúc chúng ta cần tái định nghĩa lại không gian nông nghiệp và nông thôn Việt Nam. Đừng chỉ nhìn ruộng lúa là nơi để “tăng năng suất” hay “cung ứng lương thực”. Hãy nhìn nó như một không gian sinh thái - văn hoá - giáo dục - trải nghiệm, nơi sản xuất và bảo tồn không mâu thuẫn, nơi thiên nhiên và con người cùng chung sống.
Người nông dân không chỉ là người sản xuất nông sản, mà là người gìn giữ thiên nhiên, người kể chuyện đồng ruộng, người dẫn dắt con em trở về với đất - với nước - với trời. Một bó lúa được cắt từ ruộng không chỉ mang giá trị thương phẩm, mà mang theo cả hơi thở của cánh đồng có chim bay, có cá lội, có đời sống sinh vật phong phú.
Gợi mở không gian giá trị mới cho nông thôn Việt Nam
Nông thôn mới không chỉ là nơi có đường bê tông, nhà mái ngói, mà còn là nơi giữ được hồn vía của đất trời. Những mô hình như Ikimono Tanbo cho ta thấy: nếu biết gìn giữ và sáng tạo, nông thôn có thể trở thành trung tâm của chuyển đổi xanh, của giáo dục môi trường, của du lịch trải nghiệm, và thậm chí là nguồn cảm hứng văn hoá.
Hãy tưởng tượng một ngày nào đó, học sinh thành thị về quê trải nghiệm “Một ngày làm nông dân sinh thái” tại các vùng trồng lúa của Đồng Tháp, An Giang, Cà Mau. Chúng được lội ruộng, quan sát chuồn chuồn, nghe chim hót sáng mai, ghi chép các loài thủy sinh, và mang về một túi nhỏ lúa giống… để kể lại cho bạn bè câu chuyện về “ruộng lúa có muôn loài”.
Đừng để ruộng lúa chỉ là nơi mọc lên cây lúa
Hãy để ruộng lúa là nơi nảy mầm sự sống, nơi khơi nguồn cảm hứng, nơi nuôi dưỡng tình yêu thiên nhiên. Mỗi vùng miền có thể thiết kế cho mình một phiên bản “Ikimono Tanbo” phù hợp - với đặc trưng thủy sinh, văn hoá bản địa, tập quán canh tác riêng. Đó là cách mà nông nghiệp không chỉ là nghề – mà trở thành một lối sống, một triết lý phát triển, một cam kết với tương lai.
Chúng ta đang sống trong một thời đại mà sự sống cần được gìn giữ không chỉ bằng luật pháp, mà bằng niềm tin. Nông nghiệp, nếu biết khơi đúng mạch sống ấy, sẽ không chỉ tạo ra hạt gạo, mà sẽ nuôi lớn cả những giá trị nhân văn.
Và ruộng lúa - nếu biết cách - có thể là lớp học sinh thái đẹp nhất mà con trẻ từng đi qua.
Lê Minh Hoan
