Chúng tôi đi từng dãy rạ, lật ra để nhặt những bông lúa còn sót lại cho vào túi, vào bọc. Bốn năm đứa, có khi cả chục đứa đi với nhau, chia mỗi đứa một khoảnh ruộng rồi chăm chú nhặt lúa sót. Rõ ràng đã lật hết đám rạ rồi nhưng đến khi quay vòng lại, lật búi rạ lên vẫn cứ nhặt được những bông lúa vàng hươm nằm ẩn mình sau thân rạ khô giòn.
HẠT VÀNG ĐÂU DỄ VÃI RƠI
NGUYỄN HƯƠNG HÀO (xã Tiểu Cần,
tỉnh Vĩnh Long)
Có khi vậy. Kỉ niệm thiếu
thời ùa về đẹp hơn bao giờ hết. Ngày thiếu mặc thiếu ăn, mà đôi khi, cũng do tuổi
ấy, cùng trang lứa, bạn bè rủ rê làm cái gì thì làm cái nấy, không đủ sức nghĩ
để nghĩ. Như dưa phải ăn trong ruộng dưa, lấy cùi chõ đập bể trái dưa, hay kiếm
một gốc cây nào đó làm điểm tựa mà đập. Như trèo bẻ dừa lấy răng lột hay mạnh
tay đập vào chính gốc dừa cho tứa nước ra kẽ nứt, đưa miệng hứng giọt nước dừa
ngọt ngào đã khát làm sao! Như cá bắt hôi đìa, mương, ruộng lúa của hàng xóm,
láng giềng mới là cá ngon nhứt. Và lúa mót đem về cho má cà ra gạo nấu cơm cũng
ngon nhứt xứ ba xuyên.
Cứ đến mùa gặt ở những
cánh đồng bát ngát sau nhà của người nông dân trong ấp, sau buổi học những đứa
trẻ trong xóm sàn sàn tuổi lên chín, lên mười, là rủ nhau ra đồng mót lúa. Đó
là lúc lúa đã bắt đầu được gặt vãn. Như đàn chim sẻ nhỏ, bọn tôi sà từ thửa ruộng
này sang thửa ruộng khác. Đứa nào cũng đeo bên vai một chiếc túi vải nhỏ hoặc
nhét túi quần một bọc ni lông, đủ để đi mót lúa. Chiếc túi thường được má khâu
lại từ những mảnh vải vụn xin của ai đó. Nên chiếc túi vải ó nhiều màu và quai
đeo rất xì dách.
Ngày đó, thợ gặt thường cắt
sát gốc lúa, sắp thành từng dãy thẳng hàng cho hết mảnh ruộng rồi bắt đầu quay
lại dùng liềm xén ngang thân cây, gánh phần ngọn về trước. Phần thân dưới cây
lúa gọi là rạ, để lại ruộng cho khô rồi mới gánh cho nhẹ bớt. Chúng tôi đi từng
dãy rạ, lật ra để nhặt những bông lúa còn sót lại cho vào túi, vào bọc. Bốn năm
đứa, có khi cả chục đứa đi với nhau, chia mỗi đứa một khoảnh ruộng rồi chăm chú
nhặt lúa sót. Rõ ràng đã lật hết đám rạ rồi nhưng đến khi quay vòng lại, lật búi
rạ lên vẫn cứ nhặt được những bông lúa vàng hươm nằm ẩn mình sau thân rạ khô
giòn. Mắt nào mắt nấy tròn xoe và miệng xuýt xoa bật lên tiếng reo nho nhỏ trông
đến là thích thú.
Cũng có những ruộng lúa
được cắt ngang giữa chừng thân lúa, chỉ lấy phần bông phía trên, phần rạ phía
dưới dựng tua tủa như những cọc nhọn. Chà chà, đến mảnh ruộng như vậy, những đứa
có kinh nghiệm mót lúa nhanh mắt thấy, thường đi vòng quanh bờ. Nơi đó có những
bông lúa nặng trĩu ẩn mình trong đám cỏ cao lút mặt mà những thợ gặt vô tình bỏ
sót lại. Dùng chiếc kéo bé tí xíu vẫn thường được dùng cắt thủ công trên lớp học,
cắt bông lúa. Và chợt thấy túi mình nặng bộn hơn một chút. Trên miếng ruộng gặt
sớm, những bông lúa trổ muộn tiếp tục ra bông và chín. Dường như chúng cố không
phụ công những tháng ngày chăm sóc, bón phân, nhổ cỏ của những người trồng lúa.
Bọn tôi hái những bông lúa thường chỉ có dăm bảy hạt thóc ấy mà lòng vẫn cứ hân
hoan, vui sướng. Năng nhặt chặt bị, nếu kiên nhẫn thì vẫn có thể hái được cả
túi thóc đầy.
Có khi mùa gặt rơi vào
lúc đám mưa đi ngang qua, ghé lại. Sau những trận mưa trọng trọng, những đám ruộng
mấy hôm trước khô giờ đã ngập nước đến ngang bụng chân. Mà lạ, nước dưới ruộng ấm
áp chứ không lạnh như nhiều người mường tượng. Nước trong văn vắt. Những bông
lúa sót lại nằm dưới đáy ruộng căng mọng vì nước. Có hạt thóc đã chớm nứt mầm
trắng vẫn được vớt mang về. Bàn chân trần giẫm vào gốc lúa ráp mềm. Đàn cá được
phen nước đuổi nhau vèo vèo trên mặt nước như đùa nghịch cùng mỗi bước chân son.
Những con ốc mít, ốc rạ béo múp míp nặng nhọc bò dưới chân ruộng. Đôi ba chú
cua đồng, giơ càng ra doạ dẫm. Bọn tôi, thế là, nhặt tất cả cho vào túi.
Mỗi ngày bắt được vậy, vài
đứa góp lại cho nhà một đứa thì cũng được một bữa canh cua nấu riêu hoặc nồi ốc
luộc ngon lành của bà, của má. Lần lượt quay vòng rồi cũng đến lượt nhà mình ăn
canh cua, ốc cho đã thèm. Ký ức tuổi thơ ngọt ngào vậy, lớn lên, gặp lại nhau,
thường hay nhắc mãi, vui nhất là tập nhớ tập kể lại coi hồi đó đứa nào bắt ốc,
bắt cua được nhiều hơn!
Mót lúa đâu chỉ mót lúa,
mấy thửa ruộng còn là sân chơi đùa giỡn của bọn tôi, bằng nhiều trò chơi đồng
ruộng. Dễ nhất là chơi rượt bắt đuổi nhau chạy tí tóe, sấp mặt trên đồng. Hay
té nước trên đồng để đến nỗi áo quần đứa nào đứa nấy cũng ướt mẹp. Cảm giác vừa
mót lúa vừa nô đùa vô tư thật thích. Cuối ngày trở về nhà, má lại cần mẫn vò
lúa, sàng sảy sạch sẽ rồi đem phơi cho vào khạp. Những bông lúa nếp được má lựa
riêng. Bông tươi xanh má cho vào bếp than củi nướng cháy rơm, để lại những hạt
thóc nếp thơm phưng phức. Ngồi nép vào lòng má, dùng tay để bóc hạt gạo nướng
xanh non nổ cốm, đưa vào miệng nhai dẻo ngọt. Bông lúa nếp già, má tuốt ra phơi
khô rồi đem rang thành bỏng, âm thanh nổ lép bép trong bếp thật vui tai.
Mót lúa mỗi một vụ mùa, bọn
tôi lụm nhiều nhất hai, ba chục kí thóc khô. Giữ đến gần Tết, má đem qua nhà
máy kế bên nhà xay xát lấy gạo. Số gạo đó mẹ để nấu riêng. Thứ cơm được nấu từ
những bông lúa, hạt thóc mót trên cánh đồng có hương vị thật lạ, ngon làm sao.
Phải chăng, những thứ chính mình đổ mồ hôi sôi nước mắt kiếm được có vị khác vậy
cà? Đem thắc mắc này hỏi má, má xoa đầu, rồi nói “Bộ mỗi tháng ăn cơm nấu từ
bao gạo người ta trả công cho ba con hổng ngon sao, mà đi thắc mắc vậy chớ”./.
