LÊ MINH HOAN
Và rồi đến một ngày, người nông dân làm ra hạt gạo cũng cảm thấy mình là một phần của chuỗi toàn cầu.
Người học nghề ở quê cũng thấy mình là một mắt xích không thể thiếu trong ngành hàng chiến lược. Khi ấy, cụm liên kết ngành đã không còn là khái niệm, mà đã trở thành một thực thể sống, đang thở, đang vận động – ngay giữa lòng mỗi vùng quê Việt Nam.
---oOo---
VIETRISA - Từ Hội trường Quốc hội, ngày 19/6/2025, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đã viết nhanh sau khi vừa nghe Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng phát biểu trong Phiên chất vấn của Quốc hội có nhắc đến thuật ngữ “Cụm Liên kết ngành”. Ông “viết nhanh” vì điều ông viết ra là những trăn trở, suy tư của ông trong nhiều năm.
VIETRISA trân trọng giới thiệu bài viết nhanh của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan:
---oOo---
 |
| Ảnh minh họa. |
Giữa một thời đại chuyển mình mạnh mẽ, các địa phương đang loay hoay tìm hướng đi để phát triển kinh tế vùng, nâng cao giá trị sản phẩm địa phương và mở rộng không gian công nghiệp. Trong hành trình đó, có hai khái niệm thường xuất hiện: khu/cụm công nghiệp và cụm liên kết ngành. Nhiều nơi đã xây khu công nghiệp thật to, thật nhanh, với kỳ vọng rằng hễ có nhà máy mọc lên thì kinh tế địa phương sẽ khởi sắc. Nhưng rồi có lúc nhìn lại và tự hỏi: “Đã có nhà máy rồi, sao chuỗi giá trị vẫn chưa bền? Sao doanh nghiệp chưa liên kết? Sao nông dân vẫn chưa thấy mình trong cuộc chơi?”.
Có lẽ, cái thiếu không chỉ là hạ tầng, mà là một tư duy phát triển mềm mại và dài hơi, nơi mỗi thành phần trong chuỗi giá trị đều có chỗ đứng, có vai trò, có sự kết nối chặt chẽ với nhau. Đó chính là câu chuyện của cụm liên kết ngành, một mạch ngầm kinh tế chưa đủ rõ, nhưng khi đã khơi thông thì có thể làm bật dậy sức mạnh nội sinh của cả một vùng đất.
Cụm liên kết ngành - nơi những người cùng nghề thôi làm một mình
Cụm liên kết ngành không nhất thiết là một khu đất có cổng rào, biển hiệu hay giấy chứng nhận. Nó có thể trải dài khắp một huyện, một tỉnh, hoặc len lỏi trong nhiều địa phương. Bởi vì cốt lõi của cụm liên kết ngành không phải là “ở gần nhau”, mà là “gắn bó với nhau” bằng chuỗi giá trị, bằng mối quan hệ nghề nghiệp, bằng nhu cầu hợp tác thật sự.
Trong một cụm liên kết ngành, có nông dân làm ra nguyên liệu. Có doanh nghiệp chế biến để tăng giá trị. Có các trường đại học, viện nghiên cứu phát triển giống và kỹ thuật sản xuất, nghiên cứu thị trường. Có ngân hàng, tổ chức tài chính, đơn vị logistics tham gia hỗ trợ. Có cả chính quyền đóng vai trò điều phối, tạo không gian chính sách, tháo gỡ rào cản, kết nối nhân lực và tri thức. Ở giữa tất cả là các tổ chức trung gian là hiệp hội ngành hàng, ban điều phối cụm ngành, giúp từng mắt xích nhìn thấy nhau, tin nhau và đi cùng nhau.
Giá trị thật sự của cụm liên kết ngành nằm ở tư duy hợp tác - nơi người làm không chỉ vì phần mình, mà vì sự lớn mạnh chung của cả chuỗi ngành hàng. Khi ấy, một trái xoài không chỉ là trái cây tươi – mà còn là sản phẩm du lịch, là nguyên liệu chế biến, là văn hóa vùng miền, là tinh thần đổi mới sáng tạo.
Khu công nghiệp - nơi sản xuất được tổ chức theo hạ tầng
Ngược lại, khu công nghiệp hay cụm công nghiệp lại là khái niệm “cứng”. Đó là những khu vực được quy hoạch rõ ràng về ranh giới địa lý, có hạ tầng kỹ thuật sẵn sàng: đường sá, điện, nước, nhà xưởng, xử lý môi trường. Các doanh nghiệp được mời vào thuê đất, xây dựng nhà máy, vận hành sản xuất theo mô hình khép kín. Đây là cách làm cần thiết để thu hút đầu tư, tạo công ăn việc làm, phát triển công nghiệp tại chỗ.
Tuy nhiên, nhiều khu công nghiệp hiện nay có điểm yếu là sự rời rạc giữa các doanh nghiệp trong cùng lĩnh vực. Mỗi doanh nghiệp đến vì chính sách ưu đãi, vị trí thuận lợi, chứ không hẳn vì có mối liên kết về ngành nghề hay chuỗi cung ứng. Chính vì thế, dù sát vách nhau, họ vẫn làm ăn đơn lẻ, ít tương tác, ít phối hợp, như những “ốc đảo” trong cùng một sa mạc.
Tư duy khác nhau, không gian khác nhau - nhưng không tách rời nhau
Nếu nhìn kỹ, cụm liên kết ngành và khu công nghiệp không mâu thuẫn nhau. Trái lại, có thể bổ sung và hỗ trợ nhau nếu được tổ chức hợp lý.
Khu công nghiệp thiên về xây dựng vật chất, cụm liên kết ngành thiên về xây dựng kết nối. Khu công nghiệp tạo ra nơi sản xuất tập trung, còn cụm liên kết ngành tạo ra chuỗi giá trị đồng hành. Khu công nghiệp cần đầu tư vào hạ tầng cứng, cụm liên kết ngành cần đầu tư vào hạ tầng mềm như dữ liệu, tri thức, con người, lòng tin và sự phối hợp.
Có thể hình dung: khu công nghiệp là “cái nhà xưởng”, còn cụm liên kết ngành là “cái mái cộng sinh”. Nếu chỉ có nhà xưởng mà thiếu liên kết ngành, thì sản xuất dễ rơi vào tình trạng gia công, không tạo giá trị gia tăng cao. Ngược lại, nếu có liên kết ngành tốt mà thiếu hạ tầng hỗ trợ, thì ý tưởng cũng khó thành hiện thực.
Gợi mở một cách làm từ thực tiễn
Một số địa phương đã bắt đầu chuyển hướng. Tỉnh A không còn chỉ chăm chăm mời gọi doanh nghiệp lớn đến khu công nghiệp, mà bắt đầu xây dựng cụm liên kết ngành lúa gạo, nơi nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp chế biến, đơn vị xuất khẩu, viện nghiên cứu và chính quyền cùng tham gia từ đầu vào đến đầu ra. Tỉnh B thì không chỉ đón nhà máy điện tử về khu công nghiệp, mà còn kết nối trường nghề, doanh nghiệp phụ trợ, tổ chức tài chính để hình thành cụm ngành thiết bị thông minh. Những nơi ấy, không chỉ có nhà máy mọc lên, mà còn có cộng đồng nghề nghiệp cùng phát triển.
Kết thúc bằng một niềm tin dài hạn
Cụm liên kết ngành không thể có trong ngày một ngày hai. Nó cần sự bền chí, sự kết nối kiên trì, và cả một tầm nhìn vượt khỏi tính cục bộ. Nhưng một khi cụm ngành đã hình thành, thì lợi ích không chỉ đến với doanh nghiệp, mà đến với cả cộng đồng, nông dân được bao tiêu, người lao động có việc làm bền vững, sản phẩm địa phương bước ra thị trường lớn, và bản sắc vùng miền được giữ lại trong từng sản phẩm.
Khu công nghiệp là nơi sản xuất, cụm liên kết ngành là nơi gắn bó như các bến đò và dòng sông.
Khu công nghiệp cần vốn đầu tư, cụm liên kết ngành cần vốn tin tưởng, một dòng chảy.
Phát triển bền vững không chỉ là dựng nhiều nhà máy, mà là làm sao để mọi mắt xích trong chuỗi ngành nghề cùng được sống, cùng lớn lên, cùng đi xa.
Và rồi đến một ngày, người nông dân làm ra hạt gạo cũng cảm thấy mình là một phần của chuỗi toàn cầu. Người học nghề ở quê cũng thấy mình là một mắt xích không thể thiếu trong ngành hàng chiến lược. Khi ấy, cụm liên ngành đã không còn là khái niệm, mà đã trở thành một thực thể sống, đang thở, đang vận động – ngay giữa lòng mỗi vùng quê Việt Nam.
L.M.H.
