Mùa lúa vẫn về, gạo vẫn thơm, nồi cơm vẫn trắng, nhưng người nấu năm xưa đã về với đất. Mỗi lần nấu cơm đầu mùa, tôi lại thắp nén nhang lên bàn thờ, đặt chén cơm trắng bên khung ảnh mẹ. 

                        

Bài dự thi "Lúa gạo Việt - Nguồi cội và tương lai"


DẺO THƠM GẠO MỚI

Truyện ngắn của NGUYỄN VĂN NHẬT THÀNH (Quảng Trị)

 

Làng tôi nằm bên triền sông Hồng, đất bãi bồi màu mỡ, trồng cây gì cũng xanh tốt. Mỗi vụ mùa đi qua là mấy con thuyền gạo của hợp tác xã lại rập rình rẽ sóng. Nhưng không gì sánh bằng mùi thơm gạo mới từ những bao tải vừa xay xong, phả ra một thứ hương dìu dịu, ngầy ngậy mà quyến luyến đến lạ.

Tôi lớn lên trong mùi thơm ấy, bên bếp rơm luôn đỏ lửa và tiếng cười của mẹ. Mẹ tôi là người giỏi làm nông, lại khéo tay, món gì vào tay mẹ cũng đậm đà. Nhưng đặc biệt nhất là nồi cơm gạo mới đầu mùa – thứ cơm trắng ngần, dẻo thơm, hạt nào hạt nấy căng bóng như ngọc. Mẹ hay bảo: “Ăn miếng cơm đầu mùa là ăn cả công trời đất, lành lắm con ạ”.

Năm ấy, tôi mười ba tuổi. Lúa trúng mùa. Cả làng rộn rã tiếng cười. Nhà tôi được chia gần mười bao thóc, mẹ gùi từng bao ra sân hong khô. Tối đó, mẹ nấu nồi cơm đầu tiên từ gạo mới. Bữa cơm chỉ có cơm trắng, đĩa cá rô đồng kho tương và bát canh rau ngót. Mùi thơm lan khắp gian bếp, khiến tôi vừa đói vừa háo hức.

- "Ngon không con?" – mẹ hỏi, mắt ánh lên niềm vui.

Tôi gật đầu, miệng còn nhai nhưng tay đã với bát cơm thứ hai. Cơm ngọt đến tận chân răng, như có mật. Mẹ múc thêm canh cho tôi, cười tươi rói. Lúc ấy, tôi thấy mình là đứa trẻ hạnh phúc nhất trần đời.

Vài năm sau, mẹ tôi lâm bệnh. Không phải thứ bệnh rõ ràng tên gọi, không sốt, không ho, chỉ là người cứ thế héo đi từng ngày, như nhành lá cuối thu dần dần úa vàng rồi lìa cành. Mẹ gầy rộc, da sạm lại, mắt trũng sâu. Những ngón tay từng một thời nhanh nhẹn quấn lá dong, nhặt gạo, cắt lúa…giờ chỉ còn là những cành khô khẳng khiu. Tôi khi ấy đang học dở lớp mười, bỏ ngang, ở nhà theo cha ra đồng. Không ai bảo tôi phải thế, nhưng tôi biết, lúc này gia đình cần mình nhất.

Mùa ấy, lúa vẫn xanh mơn mởn trên khắp triền đê, đòng đòng vẫn trổ trắng trời, và hương lúa thì vẫn ngan ngát theo gió len vào từng mái nhà. Cảnh vật chẳng đổi thay là bao, chỉ có lòng người là héo rũ. Cái im lặng bắt đầu len vào từng bữa cơm. Không còn tiếng mẹ cằn nhằn cha ăn vụng, không còn tiếng tôi cười khúc khích khi mẹ lỡ tay nêm canh mặn. Cả nhà chỉ còn lại tiếng muỗng khẽ chạm vào thành bát – nhẹ đến mức như sợ làm đau nhau.

Mẹ nằm liệt trên giường, gối đầu vào chiếc gối cũ thêu hoa đã phai màu theo năm tháng. Cửa sổ mở rộng, để ánh nắng chiếu vào – thứ nắng vàng ươm của mùa lúa chín, rọi lên khuôn mặt mẹ. Bà không nói nhiều, chỉ nằm đó, mắt nhìn xa xăm qua khung cửa như cố tìm lại những ngày bình dị đã xa. Ngoài kia, nắng vẫn vàng, gió vẫn thổi rì rào qua đồng lúa, nhưng trong căn buồng nhỏ ấy, thời gian như ngừng lại. Không còn tiếng chim, không còn tiếng thóc đổ, chỉ còn hơi thở mẹ mong manh đếm từng nhịp một.

Tôi tập nấu cơm – điều mà trước đây mẹ chưa bao giờ để tôi động vào, vì sợ tôi vụng về làm cháy nồi. Tôi vo gạo thật kỹ, nấu bằng thứ gạo mới cha vừa xay buổi sáng, còn thơm mùi rơm rạ. Nồi cơm sôi, hương thơm dịu dàng lan khắp gian bếp nhỏ. Vẫn là thứ mùi quen thuộc của những mùa gặt xưa – dẻo, thơm và đầy hứa hẹn. Nhưng giờ, không còn ai lên tiếng khen ngon.

Tôi dọn mâm cơm, bày lên cái bàn nhỏ cạnh giường mẹ. Trong mâm chỉ có chén cơm trắng, dĩa rau luộc và một con cá kho khô. Mẹ nhìn mâm cơm, không nói gì, chỉ khẽ ngồi dậy với sự giúp đỡ của tôi. Bà gắp một miếng cá nhỏ, đưa lên miệng, nhai rất chậm, như sợ đánh rơi mất chút hương vị quê nhà còn sót lại trong đời. Tôi ngồi bên cạnh, nhìn mẹ, cảm giác đau đớn cứ thế tràn vào lồng ngực. Tôi khẽ hỏi, giọng như thì thầm:

– Mẹ ơi, gạo vẫn thơm như trước mà?

Mẹ không trả lời ngay. Bà quay sang nhìn tôi, đôi mắt đục mờ nhưng ánh lên một nét dịu dàng lạ lùng. Bàn tay gầy guộc run rẩy chạm nhẹ vào má tôi – cái chạm vừa như dỗ dành, vừa như một lời tiễn biệt. Rồi bà gật đầu – rất khẽ, như một chiếc lá nhẹ rơi.

Lúc đó, tôi không chắc mẹ có còn cảm nhận được vị của cơm hay không. Không biết hương thơm có còn đọng lại trên đầu lưỡi bà giữa bao lần thuốc đắng. Nhưng tôi hiểu, cái gật đầu ấy không phải là cho hạt gạo. Mà là cho tình yêu. Là cho tấm lòng. Là cho tất cả những gì mẹ đã trao cho tôi suốt một đời, giờ đang được tôi gắng gượng gìn giữ lại – trong từng hạt cơm dẻo, trong từng phút giây còn được ngồi bên mẹ.

Và tôi biết, dẫu mai này mẹ không còn, thì mùi cơm gạo mới ấy – thứ mùi của ký ức, của tình thương, sẽ vẫn ở lại với tôi trọn đời.

Ngày mẹ mất, làng vừa gặt xong. Cả xóm rộn ràng như hội. Sân nhà ai cũng thơm lừng mùi lúa mới, lúa vàng óng ánh trải dài, lớp lớp như thảm nắng. Người qua người lại, tay xao lúa, miệng cười rôm rả, mà lòng tôi thì nặng trĩu. Mùi thơm ấy, vốn dĩ là mùi của hy vọng, của mùa màng no đủ, hôm nay bỗng hóa ra quặn thắt, như níu lấy từng bước chân, từng hơi thở. Mùi gạo mới không còn làm tôi thấy đói, mà làm tôi thấy buốt.

Tôi ngồi thẫn thờ bên bếp, nơi vẫn thường nghe tiếng mẹ lạch cạch nấu cơm mỗi buổi sớm. Nồi cơm hôm đó nguội ngắt. Hạt cơm vẫn dẻo, vẫn thơm, nhưng vị thì đắng ngắt. Nỗi đau trào lên trong cổ họng. Tôi không khóc, không gào. Chỉ im lặng. Sự im lặng khiến tôi thấy mình như đang chìm giữa một cánh đồng trống rỗng, không còn mẹ, không còn bóng ai dắt tôi đi qua mùa vụ.

Những ngày sau đó dù lòng hoang hoải, chân tay lóng ngóng, tôi vẫn nấu cơm – như một thói quen đã khắc sâu vào máu. Mâm cơm được dọn như cũ, ba chỗ ngồi, một đôi đũa đặt nghiêng, một chiếc bát úp bên mép mâm. Mẹ tôi vẫn ở đó – trong tâm tưởng, trong từng động tác tôi bắt chước từ mẹ. Dù chỉ còn ba và tôi ngồi xuống ăn, tôi vẫn để phần cho mẹ, không ai bảo ai, không ai động đến bát đũa ấy. Mỗi bữa cơm là một lần tôi nuốt nước mắt bằng cơm trắng, bằng mùi gạo mới ngày nào mẹ nấu.

Từ ấy, mỗi mùa gặt về là một lần lòng tôi lặng đi. Trời xanh hơn, lúa trĩu hạt hơn, nhưng không còn giọng mẹ cười khe khẽ bên tai. Tôi nhớ dáng mẹ lom khom cắt lúa, áo nâu sẫm mồ hôi loang lổ, tóc rối bết vào gáy. Nhớ giọng mẹ gọi tôi về khi chiều muộn, nhớ tiếng chổi quét sân mỗi sáng và ánh mắt chan chứa thương yêu khi mẹ múc cho tôi bát cơm nóng hổi. Hồi đó tôi ăn khỏe, mẹ thường bảo: “Nhìn mày ăn cơm, mẹ thấy vui cái bụng.”

Mùi cơm gạo mới từ khi nào đã trở thành một phần ký ức thiêng liêng trong tôi. Mỗi khi mùi ấy phảng qua mũi, là một cánh cửa mở ra dẫn tôi trở về những ngày mẹ còn ngồi chờ tôi ở cửa, còn lấy tay quạt cho nồi cơm thơm lừng.

Nhiều năm trôi qua. Tôi lớn lên, đi làm, rồi cưới vợ, sinh con. Cuộc đời cứ thế xoay vần, nhưng trong tim tôi, vẫn có một chỗ trống dành riêng cho mẹ và không gì có thể lấp đầy. Con gái đầu lòng của tôi nay đã tám tuổi. Nó lanh lợi, hay cười và mê món cơm trắng dẻo. Cứ đến mùa gặt, tôi lại chở nó ra đồng, chỉ cho con những bông lúa no tròn, kể cho con nghe chuyện ngày xưa bà nội cũng gặt, cũng nấu cơm gạo mới.

Có năm, tôi dậy từ sớm, mang vài ký thóc ra chợ đầu làng xay. Gạo trắng tinh, còn hơi nóng, tôi đem về, nấu nồi cơm đầu tiên của mùa mới. Khi cơm chín, hương thơm lan tỏa khắp nhà, tôi chợt thấy lòng mình dịu lại. Con bé chạy vào, vừa ăn vừa tấm tắc:

– Ba ơi, sao cơm này thơm thế?

Tôi ngồi xuống cạnh con, vuốt mái tóc mềm của nó, chậm rãi nói:

– Vì đó là cơm đầu mùa, con à. Thơm là nhờ đất lành, nhờ mồ hôi của bao người ngoài đồng.

Con bé tròn xoe mắt, ngẫm nghĩ một lúc rồi hỏi:

– Có cả mồ hôi của bà nội không ba?

Tôi khựng lại. Một thoáng nghẹn dâng lên trong cổ. Tôi gật đầu:

– Có chứ con. Cả tình thương của bà nữa.

Con bé không hiểu hết. Nó chỉ mỉm cười rồi tiếp tục ăn. Nhưng với tôi, câu hỏi ấy như một vết cứa nhẹ, âm ỉ. Tôi nhìn nó ăn, và trong khoảnh khắc ấy, tôi như thấy mình năm nào – cũng cái dáng ngồi đó, cũng bát cơm trắng ngần, cũng một người mẹ ngồi bên, cười hiền và lặng lẽ múc cơm đầy bát.

Bây giờ, tôi đã thay mẹ ngồi vào chỗ ấy. Nhưng người được múc cơm lại là con tôi. Mùa lúa vẫn về, gạo vẫn thơm, nồi cơm vẫn trắng, nhưng người nấu năm xưa đã về với đất. Mỗi lần nấu cơm đầu mùa, tôi lại thắp nén nhang lên bàn thờ, đặt chén cơm trắng bên khung ảnh mẹ. Không cần nói gì nhiều. Tôi tin mẹ hiểu.

Bởi mùi thơm của gạo đầu mùa không chỉ là vị ngọt của hạt lúa. Đó là mồ hôi, là đất, là trời, là nước, là tình mẹ. Là thứ hương ký ức không bao giờ bay đi.

Năm nay, lúa lại được mùa. Trời dường như cũng biết thương người, mưa nắng thuận hòa, đồng ruộng no đủ. Tôi đứng trên bờ ruộng, nhìn ra cánh đồng trải dài vàng óng, từng bông lúa cúi đầu nặng trĩu. Gió thổi qua, sóng lúa lao xao như tiếng thì thầm của mùa vụ, như tiếng ai gọi từ xa lắm. Giữa khung cảnh ấy, tôi bất chợt nhớ mẹ – nỗi nhớ trào dâng đến nghẹn lòng. Nhớ dáng mẹ lom khom giữa ruộng, bàn tay chai sạn ôm từng bông lúa như ôm lấy cả mùa xuân, nhớ nụ cười rạng rỡ của mẹ mỗi khi nhìn lúa chín vàng sau bao tháng ngày dầm mưa dãi nắng.

Tôi đi về phía cuối ruộng, nơi ngày trước mẹ thường bắt đầu cắt lúa. Bụi tre già vẫn đứng lặng như năm nào, che mát một góc ký ức. Tôi tìm trong chòi cái liềm cũ – thứ mẹ hay dùng, cán đã bạc màu, lưỡi liềm sém rỉ nhưng vẫn còn nguyên hơi ấm bàn tay mẹ. Tôi dùng chính liềm ấy, gặt lấy một bó lúa chín vàng, mang về. Không phải để xay, để ăn, mà để dâng lên mẹ – một mùa vàng nữa mẹ không còn chứng kiến.

Tôi lau sạch bụi trên bàn thờ, đặt bó lúa lên ngay ngắn bên cạnh bát nhang và di ảnh mẹ. Nhìn tấm ảnh cũ, tôi nghe như có tiếng mẹ cười, hiền hậu, ấm áp. Tối hôm đó, vợ tôi nấu nồi cơm đầu tiên từ gạo mới. Gạo vừa xay buổi sáng, còn thơm mùi nắng, mùi đồng. Nồi cơm sôi lên, hương thơm dẻo ngọt lan khắp gian bếp. Tôi lặng lẽ xới chén cơm đầu tiên, chọn những hạt trắng nhất, đầy nhất, đặt lên mâm cúng. Khói hương bay mỏng, quyện lấy mùi cơm như ôm lấy cả ký ức. Tôi đứng đó, chắp tay khấn khẽ, như một lời báo tin, như một tiếng gọi từ đáy lòng:

– Mẹ ơi… mùa lại về rồi.

Bên ngoài, gió đêm mơn man qua mái ngói, qua sân gạch, mơn man cả lòng người. Trong căn nhà nhỏ, tiếng con ríu rít, tiếng vợ dọn mâm rộn ràng – tất cả hòa vào nhau như một bản giao hưởng mùa gặt. Nhưng với tôi, khoảnh khắc ấy chỉ có mẹ. Mùi gạo mới ngọt lịm, dẻo thơm, cứ thế lan tỏa trong đêm, rồi thấm vào từng hơi thở, từng giấc ngủ. Đêm ấy, tôi mơ thấy mẹ. Mẹ ngồi bên nồi cơm, tóc vấn gọn, tay quạt lửa, mắt cười chan chứa yêu thương. Không nói gì cả, chỉ là cái nhìn đó – dịu dàng và bền bỉ như chính tình thương mẹ dành cho tôi suốt một đời./.