Truyện ngắn chưng cất từ hiện thực cuộc sống, mang góc nhìn riêng của một tác giả Khmer: Đến đợt phun thuốc, một chiếc drone trông như con chuồn chuồn khổng lồ bay vù vù trên ruộng nhà Chom Rợn, phun ra một làn sương thuốc đều khắp. Chỉ mất chưa đầy nửa tiếng, công việc đã xong xuôi...


 Bài dự thi “Lúa gạo Việt – Nguồn cội và tương lai”

NÔNG DÂN KHMER THỜI 4.0

Truyện ngắn của THẠCH ĐỜ NI (Tổ trưởng tổ Khmer, Báo và Phát thanh truyền hình Cà Mau)

 

 Mặt trời Hưng Hội như chảo lửa treo trên những cánh đồng lúa đang thì con gái. Ông Chom Rợn, một lão nông Khmer ngoài sáu mươi, nheo đôi mắt hằn sâu vết chân chim nhìn ra cánh đồng mênh mông. Màu xanh của lúa đáng lẽ là màu của hy vọng, nhưng với ông và bà con trong phum1 nó là màu của một nỗi lo toan triền miên.

Ở Hưng Hội, nơi cộng đồng người Khmer chiếm đa số, người dân sống bám vào cây lúa. Nhưng cái nghèo cứ như một tấm lưới vô hình, chụp xuống mảnh đất này. Ông Chom Rợn, với cả một đời quần quật, đã quá thấm thía cái vòng luẩn quẩn đến xót xa: “Được mùa, mất giá. Được giá, mất mùa”. Có năm lúa vàng rực, trĩu bông thì thương lái ép giá. Có năm lúa được giá thì trời lại chẳng thương người, hạn hán hoặc bão lũ ập đến cuốn đi bao công sức. Nhìn những tấm lưng còng gập trên đồng, lòng ông lại quặn thắt. Ông nghĩ, không thể cứ mãi thế này được. Phải có một con đường khác.

Cái suy nghĩ ấy thôi thúc ông. Ông lân la hỏi chuyện cán bộ khuyến nông, nhờ đứa cháu nội đọc cho nghe những bài báo về nông nghiệp thông minh, về mô hình hợp tác xã (HTX) kiểu mới. Những khái niệm “cơ giới hóa”, “liên kết chuỗi giá trị”, “nông nghiệp 4.0” ban đầu thật xa lạ, nhưng lại nhen nhóm trong ông một tia hy vọng. Rồi ông nghe nói ở huyện bên có HTX Thuận Phát đang làm ăn rất hiệu quả. Họ cung cấp vật tư, áp dụng máy móc vào tất cả các khâu và bao tiêu luôn sản phẩm đầu ra. Người nông dân tham gia chỉ việc giám sát và chờ nhận lợi nhuận.

Tim ông Chom Rợn đập thình thịch. Đây chính là con đường ông tìm kiếm. Ông quyết định phải đi một chuyến cho tỏ tường.

Sáng hôm sau, ông đạp chiếc xe cọc cạch vượt gần hai chục cây số. Đến nơi, ông choáng ngợp. Cánh đồng mẫu lớn của HTX thẳng tắp như một tấm thảm xanh. Không có bóng người lom khom làm việc, thay vào đó là những chiếc máy bay không người lái (drone) đang lượn vòng phun thuốc. Gặp được vị giám đốc trẻ của HTX, ông được giải thích cặn kẽ về mô hình liên kết, về quy trình sản xuất, về cách chia lợi nhuận minh bạch qua hợp đồng.

Ông trở về Hưng Hội khi trời đã nhá nhem tối, lòng hừng hực một ngọn lửa.

 

Tối hôm đó, dưới gốc bồ đề cổ thụ đầu phum, ông Chom Rợn tụ tập mấy lão nông tri điền thân thiết. Dưới ánh đèn vàng vọt, ông đem hết những gì mắt thấy tai nghe ra kể lại bằng tất cả sự hào hứng.

“Bà con mình phải thay đổi thôi. Tôi đã thấy rồi, người ta làm nông bây giờ nhàn lắm mà tiền lời lại nhiều. Máy móc làm hết, tiền họ chuyển thẳng vào tài khoản. Mình không phải lo gì cả.”

Ông vừa dứt lời, không gian im phăng phắc. Mọi người nhìn ông bằng ánh mắt đầy hoài nghi. Ông Thạch Sa Rây, người bạn cố tri của ông, tằng hắng một tiếng, nói giọng e ngại: “Ông Chom Rợn à, nghe thì sướng tai lắm, nhưng có dễ ăn vậy không? Mấy năm trước cũng có mấy đứa về đây nói ngon nói ngọt, dụ bà con mình tham gia mô hình đa cấp, rồi ôm tiền chạy mất. Bà con mình sợ lắm rồi.”

Những lời bàn tán xôn xao. Nỗi sợ bị lừa đảo đã ăn sâu vào tiềm thức của những người nông dân chất phác. Họ sợ những cái mới, những thứ họ không thể kiểm soát. Họ ví mô hình của HTX Thuận Phát như một cái bẫy ngọt ngào.

Lòng ông Chom Rợn nghẹn lại. Ông cố gắng giải thích, nhưng niềm tin của họ đã bị bào mòn, sự ngờ vực đã trở thành một bức tường thành kiên cố. “Các ông không tin tôi sao? Tôi có hại mọi người bao giờ không?” – Giọng ông có chút lạc đi.

Ông Kim Sol vỗ vai ông, ái ngại: “Chúng tôi tin ông, Chom Rợn. Nhưng chúng tôi không tin người lạ. Thôi, cứ làm theo cách cũ cho chắc ăn. Không giàu, nhưng ít ra không sợ mất trắng.”

Cuộc họp tan rã. Ông Chom Rợn ngồi một mình dưới gốc bồ đề, cảm thấy cô độc vô cùng. Con đường ông chọn sao mà chông gai quá. Nhưng ông không thể để nỗi sợ hãi níu chân mình và cả cộng đồng này mãi được. Nếu lời nói không thể thuyết phục, chỉ có hành động và kết quả mới có thể.

“Mình tôi làm! Tôi sẽ làm trước cho mọi người thấy!” – Ông quả quyết.

Sáng hôm sau, ông một mình đạp xe lên huyện, ký hợp đồng với HTX Thuận Phát, đưa toàn bộ 5 công ruộng của gia đình vào mô hình liên kết. Ông trở thành người Khmer đầu tiên ở Hưng Hội dám dấn thân vào con đường mà mọi người cho là mạo hiểm. Cả phum, sóc nhìn ông bằng ánh mắt vừa thương hại, vừa tò mò, chờ xem “lão nông gàn dở” này sẽ làm nên trò trống gì.

Vụ mùa mới bắt đầu. Cánh đồng nhà ông Chom Rợn trở thành một sân khấu đặc biệt. Thay vì hình ảnh ông còng lưng làm lụng, người ta lại thấy những cỗ máy hiện đại. Chiếc máy xới đất cỡ lớn chỉ trong một buổi sáng đã cày xới xong mảnh đất mà trước đây ông phải vật lộn cả tuần. Vài ngày sau, chiếc máy sạ hàng gieo những hạt giống đều tăm tắp.

Cuộc sống của ông Chom Rợn thay đổi hẳn. Ông không còn phải “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời” nữa. Công việc chính của ông giờ là thăm đồng theo lịch, kiểm tra sâu bệnh rồi cập nhật thông tin qua chiếc điện thoại thông minh do HTX trang bị. Thời gian rảnh, ông ra quán cà phê ngồi với bạn bè. Họ trêu ông: “Ông chủ Chom Rợn dạo này nhàn quá nhỉ?” Ông chỉ cười hiền, giơ chiếc điện thoại ra: “Thì tôi đang làm ruộng trong cái điện thoại này đây.”

Đến đợt phun thuốc, một chiếc drone trông như con chuồn chuồn khổng lồ bay vù vù trên ruộng nhà ông, phun ra một làn sương thuốc đều khắp. Chỉ mất chưa đầy nửa tiếng, công việc đã xong xuôi. Trong khi ở các thửa ruộng bên cạnh, những người nông dân khác vẫn đang khoác bình thuốc nặng trịch, lội bì bõm dưới nắng chang chang. Sự tương phản ấy khiến nhiều người phải suy nghĩ lại.

Cây lúa trên ruộng nhà ông Chom Rợn lớn nhanh như thổi, phát triển đồng bộ, bông nào bông nấy to, chắc hạt. Nhìn cánh đồng vàng óng, trĩu nặng của ông, những người nông dân xung quanh không khỏi thầm ghen tị.

Rồi ngày thu hoạch cũng đến. Một chiếc máy gặt đập liên hợp khổng lồ được điều đến. Tiếng máy nổ giòn giã. Chiếc máy chạy đến đâu, lúa được cắt và tuốt sạch đến đó, chảy thẳng vào các bao lớn đặt sẵn trên xe tải. Chỉ trong một buổi chiều, toàn bộ 5 công lúa đã được thu hoạch xong. Sạch sẽ, nhanh gọn.

Ông Chom Rợn đứng trên bờ, lặng người xúc động. Cả một đời làm nông, chưa bao giờ ông thấy việc thu hoạch lại nhẹ nhàng và kỳ diệu đến thế. Xe tải chở lúa đi rồi, lòng ông vừa trống trải vừa hồi hộp. Ông đã làm xong phần việc của mình. Giờ là lúc chờ đợi kết quả cuối cùng.

Hai ngày sau. Ông Chom Rợn đang ngồi ngoài hiên, lòng dạ bồn chồn. Bỗng nhiên…

“Ting, ting, ting!”

Tiếng chuông báo tin nhắn vang lên. Tim ông như ngừng đập. Ông run run cầm chiếc điện thoại lên. Một tin nhắn từ ngân hàng.

“Tài khoản xxxx của quý khách vừa nhận được + 45.575.000 VND…”

Hơn bốn mươi lăm triệu đồng! Ông dụi mắt mấy lần rồi đưa cho đứa cháu nội đọc lại. Con bé reo lên: “Đúng rồi ông ơi! Hơn bốn mươi lăm triệu lận”.

Ông Chom Rợn đứng bật dậy, cười lớn, nụ cười rạng rỡ xóa tan mọi nếp nhăn. Ông chạy một mạch ra đầu phum, tay giơ cao chiếc điện thoại, khoe với tất cả mọi người: “Có tiền rồi! Có tiền rồi bà con ơi! HTX họ chuyển tiền rồi!”

Sau khi trừ đi tất cả chi phí, lợi nhuận ông thu về cao hơn gần 40% so với cách làm truyền thống. Mà quan trọng hơn, ông gần như không phải bỏ sức lao động chân tay.

Cả phum Hưng Hội như vỡ òa. Câu chuyện về ông Chom Rợn và tiếng “ting ting” kỳ diệu lan truyền nhanh hơn cả gió. Những người trước đây còn nghi ngờ, giờ đây tìm đến nhà ông, ánh mắt đầy ngưỡng mộ. “Bác Chom Rợn ơi, bác chỉ cho chúng tôi với! Vụ sau cho chúng tôi tham gia với!”

Ông không hề trách giận. Ông vui vẻ chia sẻ, tận tình hướng dẫn bà con. Ông trở thành cầu nối, thành người tiên phong dẫn dắt cả cộng đồng Khmer ở Hưng Hội bước vào một kỷ nguyên canh tác mới. Từ vụ mùa sau đó, cả cánh đồng Hưng Hội đã thay đổi. Những chiếc máy móc hiện đại đã trở nên quen thuộc. Đời sống của bà con khá lên trông thấy.

Ông Chom Rợn giờ đây đã trở thành một biểu tượng. Mọi người trìu mến gọi ông là “Nhà nông 4.0”. Cái tên vừa hiện đại, vừa thân thương ấy là sự ghi nhận của cả cộng đồng dành cho người đã dám nghĩ, dám làm, dám thay đổi để mang lại cuộc sống ấm no hơn cho quê hương. Chiều chiều, ông lại thong thả đi dạo trên bờ kênh, nhìn cánh đồng xanh mướt, lòng ngập tràn một niềm hạnh phúc bình yên./.