Ánh bình minh rải những sợi tơ xuống cánh đồng gần hồ Mắt Núi. Du khách nhiều nơi về đây, chiêm ngưỡng đôi mắt xanh biếc long lanh của núi rừng và cánh đồng tít tắp như dải lụa vàng đang phơi trong nắng. Những vị khách thị thành tìm về với du lịch sạch, thuần thiên nhiên, dù khuôn mặt lấm tấm mồ hôi nhưng ánh mắt sáng ngời khi được trải nghiệm trực tiếp khâu thu hoạch lúa sạch cùng nông dân.


 

Bài dự thi “Lúa gạo Việt – Nguồn cội và tương lai”

GẠO NHÀ MÌNH

Truyện ngắn của NGUYỄN THỊ BÍCH NHÀN (phường Đông Hòa, tỉnh Đắk Lắk)


 Mùi khói bếp lan trên đồng lúa, quyện với hương gạo mới và tiếng cười nói lao xao... Ai có ngờ giữa cánh đồng từng quen mùi thuốc sâu, lại có ngày người ta dựng bếp giữa ruộng để nấu cơm từ gạo 100% sạch. Và cùng không ai biết, chủ nhân của ý tưởng đã bật khóc khi ăn hạt đầu tiên. Không chỉ ăn cơm sạch – chàng trai trẻ đang ăn một giấc mơ chín tới từ đất.

1.

Hồi nhỏ, cứ đến mùa hè, tôi sẽ đến nhà chị Hai coi nhà, giữ cháu cho anh chị đi làm đồng xa. Nhà tôi ở đầu, nhà chị cuối xã nên làm ruộng không cùng đồng. Ba mẹ tôi làm Đồng Ngoài, một vựa lúa xanh mượt chạy ngang quốc lộ còn anh chị làm ở Đồng Trong, cách biệt khu dân cư, giáp chân núi. Làm ruộng Đồng Trong khổ hơn nhiều, từ chuyện nước nôi, bất tiện theo dõi nên thu hoạch cũng thất bát… Nhưng bù lại trong đó có hồ Mắt Núi, trong xanh tuyệt đẹp. Tôi cứ đòi dẫn cháu theo vô đồng. Chị la, nắng nôi mà đi đâu. Chỗ làm ruộng, hồ đẹp cũng không ai rảnh ngắm. Tiếc thiệt…- tôi nói rất thật tâm.

Chắc nể tình tôi giữ thằng cháu lớn tận tâm nên đến đứa con thứ hai, chị để dì đặt tên cháu luôn, tôi muốn cháu khôi ngô học giỏi nên chọn tên Trần Thanh Tú. Ước mơ của dì đã thành sự thật khi cháu ra đời rất kháu khỉnh, dễ thương lanh lợi từ bé. Tới tuổi đến trường, Tú đã ngoan hiền lại học giỏi nên thầy cô khen quá trời. Nhưng anh chị tôi từng trải qua nhiều phen té ngửa ở phút cuối nên kinh nghiệm không cho phép mừng sớm, cái kiểu biết đâu chuyện mai mốt ... Tôi lạc quan nghĩ anh chị lo dự phòng thôi, ai dè đúng phóc. Nửa năm học lớp 9, Tú đổ bợm đổ lì, thầy cô điện liên tục, người ta tới nhà mắng vốn liên miên. Gia đình rối rắm với ông nghịch tử.

Anh chị tôi càng giận, càng trách cứ, mắng mỏ thì Tú càng tỏ vẻ bất cần, ngổ ngáo. Lúc đó tôi cũng vừa mãn đại học, đang đợi nhiệm sở. Tôi cứ trăn trở chuyện anh chị phản ứng tiêu cực sẽ vô tình đẩy cháu lao sâu hơn xuống vực thẳm. Trách nhiệm này phải thuộc về mình – người từng đặt tên, ẵm bồng, ngồi quạt cho cháu ngủ suốt hè.

Dì tới tận cổng trường đứng chờ. Gặp cháu, thái độ chân thành, nhẹ nhàng, và tự dặn mình, có thể nói mọi chuyện nhưng không giảng đạo.

“Chẳng biết lí do gì, nhưng dạo này dì hay nhớ về hai cái hè liên tiếp đó. Con dì đẹt lét, cõng thằng cháu mau lớn ra hàng tre chơi mát, dì cõng mà chân cháu thòng cụng đất. Công nhận hồi nhỏ dễ thương khủng khiếp. Dì nói, dạy sao cũng nghe lời. Chắc cháu không nhớ cái đêm ba mẹ từ Đồng Trong về, té xe vô đám ruộng gặt đang đốt rạ, mẹ hoảng quá bung chạy, dậm lên chai thuốc trừ sâu bị vỡ trên bờ ruộng, phải nhập viện trong đêm không? Trời ơi, dì cháu ở nhà sợ đủ thứ, ôm nhau khóc hụ hụ rồi ngủ quên”.

“Tính ra dì cháu mình có rất nhiều kỉ niệm đậm sâu”, may quá, Tú đã mở lời. Dì được đà, gửi gắm: “Tú nè, vui chơi quậy quã một đợt kiểu trải nghiệm vậy chắc đủ rồi, bây giờ, nếu cháu muốn quay về, chỉ cần một bước”

Tú chỉ cười chứ không nói gì. Cuộc gặp tinh tế nhất có thể đã chẳng có tác dụng. Sự việc nghiêm trọng hơn khi Tú bị đình chỉ tạm thời việc học vì đánh nhau. Một tuần thôi học có thể là cú sốc với gia đình nhưng cũng có thể chỉ là một cái cớ để Tú lao sâu hơn về nơi tăm tối, khi đó nguy cơ mất kiểm soát sẽ rất cao. Lo lắng và hoang mang. Không tìm được cháu, tôi bèn nhắn tin.

“Dì nghe chuyện rồi, buồn, rất buồn. Cháu có đang ổn không? Nghe dì nè, cháu của dì không phải đứa trẻ hư, chỉ là đang đi qua một đoạn đường gập ghềnh. Nhưng đừng đi nữa, nghe dì, càng đi sẽ càng lạc đó...”

Tin nhắn gửi đi như hạt cát ném xuống lòng đại dương. Không thể ngồi đợi rồi ôm hy vọng, tôi phóng xe đi tìm cháu. Vừa đi vừa đưa mắt ngó nghiêng vào quán xá, một phút lơ đễnh, tôi bị một chiếc xe cùng chiều kéo dài một đoạn trên con đường rải sỏi. Kết quả chấn thương sọ não, mất thị lực một con mắt.

Vẫn còn một con mắt để nhìn đời nhưng tôi khủng hoảng trong từng nhịp thở, chạnh lòng trên từng bước đi. Nhưng bên trong nỗi đau ấy, cũng lóe lên một thứ hy vọng gì đó dù mong manh yếu ớt, hy vọng cháu thấy dì quá đau mà dừng. Nằm trên giường bệnh, ngó chừng từng phút giây nhưng cháu vẫn biệt tăm.

“Dì không nhắn để khiến cháu áp lực hay dằn vặt gì hết. Chỉ là, đã đến lúc không thể đi tìm cháu được nữa. Dì bất lực rồi. Từ nay, cháu hãy tự tìm lấy chính mình…”

Nhất định chỉ một tin đó rồi im lặng. Tôi muốn nhân cơ hội này – theo nguyên lí “trong rủi có may” để tung đòn tâm lí.

Cũng tiến hành cầu may nhưng hiệu quả là thật. Có lẽ vết thương dì đang mang, cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng - là lời thức tỉnh vô ngôn, tốt và hiệu quả hơn bất kỳ lời khuyên nào.

Tú đã quay lại trường. Nhờ sự giúp đỡ của thầy cô, hỗ trợ của bạn bè mà tiến bộ mỗi ngày. Cuộc sống nhiều khi đơn giản vậy. Khi một đứa trẻ quay đầu, nó không cần người yêu thương đi cùng, chỉ cần biết họ vẫn đứng đó, dõi theo... . Kết quả của việc nỗ lực để xứng đáng với yêu thương, Tú thi tuyển lớp 10 đậu, sau học Đại học Nông nghiệp.

 Khỏi phải nói niềm vui của dì, tôi để mặc giọt nước xứng đáng chảy ra từ mắt khi cháu mãn đại học với tấm bằng xuất sắc.

2.

Ra trường, Tú xin được chân ở Hội khuyến nông nhưng chưa trọn năm đã bỏ việc. Lí do, lương thấp, lại thêm công việc không thỏa chí.

Chị tôi càm ràm: “Cũng cái tật chảnh chọe, ỏng eo. Mới ra trường mà đòi lương cao, cũng phải bầm vi tróc vảy với đời đã chứ?”

“Chưa chắc chuyện bỏ việc đã là điều dở. Cháu chưa đủ bản lĩnh để vượt qua những chật vật ban đầu, nhưng cũng có thể vì chưa tìm đúng “đất”. Cứ tôn trọng con như một chàng trai đã trưởng thành đi chị” – tôi trấn an chị mình.

Rồi Tú cũng nhanh chóng tìm được việc mới. Làm nhân viên bán hàng cho một doanh nghiệp lớn trong ngành lúa gạo. Tú tự hào một cách lộ liễu nói với dì doanh nghiệp này đang áp dụng mô hình sản xuất khép kín từ cánh đồng tới bàn ăn, kiểm soát nghiêm ngặt từ chọn giống đến dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Tôi mừng thầm, biết đâu thời cơ đã đến; công việc chưa đúng trọng tâm chuyên môn nhưng cũng liên quan nhiều, vậy là trên cả ổn rồi. Nghĩ vậy nhưng cũng không trừ nguy cơ sớm lạc quan rồi thất vọng nặng nề nên kiềm chế vui mừng.

Không dám vui, ai ngờ vui thật. Khởi điểm nhân viên bán hàng, Tú làm trưởng nhóm rồi giám sát bán hàng, sang đảm nhiệm công việc Trưởng vùng kinh doanh. Đúng sáu năm chẵn, Trần Thanh Tú đã trở thành Giám đốc vùng miền Trung. Công việc hồng phát, vợ đẹp con xinh, người vui sau ba mẹ cháu là bà dì này.

Công việc đang thuận buồm xuôi gió, đùng cái Tú quyết ra riêng. Cả gia đình bàng hoàng. Tôi hỏi đã suy nghĩ kĩ chưa? Tú nói chắc nịch mình có những mười năm trải nghiệm trong ngành gạo. Từ hiểu rõ sản phẩm đến quy trình bán hàng, tâm lý khách hàng, hệ thống phân phối, và cả chủ động được những thứ như định hướng sản phẩm, kiểm soát chất lượng, đầu ra…Dự định ban đầu sẽ xây dựng một mô hình bán gạo sạch tại nhà - kết hợp bán dưới mọi hình thức có thể. Đủ vốn rồi sẽ làm đại lý bán gạo, cả sỉ và lẻ…

Ok. Nghe cháu trình bày kế hoạch có căn cứ, dì an tâm đợi điều tốt đẹp.

            *

Đại lí làm ăn trên cả ổn. Số vốn tích lũy đã dày, Tú thấy khả quan, bèn chuyển sang hướng của doanh nghiệp ngày xưa khởi đầu vì lợi thế vùng mình đang có Đồng Trong mênh mông, kề bên là hồ Mắt Núi tuyệt đẹp, sẽ làm nông nghiệp kết hợp du lịch. Ban đầu bắt tay thử nghiệm với vài hộ, sau đó sẽ tìm người đồng chí hướng để mở rộng toàn cánh đồng.

Tú hợp tác với kỹ sư nông nghiệp Toàn, bạn học. Tập huấn cho nông dân kĩ càng cặn kẽ. Hăm hở, phấn chấn làm, hồi hộp chờ đợi điều tốt đẹp. Kết quả mùa thí điểm làm mọi người rũ rượi trên đồng, thu không bù chi. Đương nhiên không để nông dân bị thiệt, Tú gánh phần lỗ.

“Coi như phí mua một bài học sống. Lỗ để học!” – tôi nói với cháu.

Nhưng vấn đề nan giải là nông dân nản chí không đồng hành nữa. Đó là diễn biến tất nhiên của tâm lí, với nông dân, tài sản là đồng ruộng mà. Giờ nên họp họ lại, giải thích nguồn cơn và đưa phương án khả thi. Dì sẽ gợi ý sẵn nội dung.

“Cháu – một người trẻ đam mê nông nghiệp sạch, trong cơn tập tành, vụ đầu để lỗ. Lỗ không chỉ tiền, mà còn lỗ cả những kỳ vọng ban đầu của bà con. Nhưng cháu nghĩ lỗ để có cơ hội xác định và rút kinh nghiệm xương máu: vì mọi thứ còn vụng về, phân hữu cơ đắt hơn phân hóa học mà lúa lại chậm lớn hơn; bà con quen dùng thuốc trừ sâu, nay lần đầu làm lúa sạch còn bỡ ngỡ. Nhưng… vụ lỗ này đáng giá. Nó giúp cháu có kinh nghiệm và tiếp thêm khát khao. Nên rất mong tất cả bà con đừng nản chí mà hãy cùng cháu tiếp tục… Cháu hứa, rủi ro cháu chịu. Chừng nào cháu không “chịu” được nữa thì bà con sẽ lại tiếp tục hành trình cũ mà chẳng lỗ lã gì ạ”.

Bà con thấy Tú quyết tâm cao độ, và nghĩ đến chuyện Tú rất tình cảm, giải quyết vấn đề nhân văn nên cảm cái tình đó mà gật đầu sẽ không dừng lại.

Nhưng đâu đã hết cơn bỉ cực, thách thức khó giải quyết hơn là vợ.

“Anh hỏi chính ba mẹ mình đấy. Mơ mộng làm gì, mấy ai trồng lúa mà giàu?”

“Cho anh thêm một vụ nữa!”

“Đừng tự ái và mù quáng nữa. Không ai tin cái anh gọi là “gạo sạch” đâu”

“Em không tin gạo sạch cũng được, chỉ cần tin vào anh. Ban đầu anh nghĩ làm ra hạt gạo sạch là khó nhất. Nhưng giờ lại nghĩ khó nhất là giữ được người vợ - vẫn ở bên anh khi thất bại.” Vợ có vẻ nguôi nguôi với những lời đó nhưng phản hồi. Dì lại vào vai “nhà tâm lí ruột”.

“Anh không cố gắng thành công để chứng tỏ mình xuất sắc mà sẽ phấn đấu để xứng đáng với người đã không bỏ rơi khi mình thất bại. Anh muốn con trai của mình sau này sẽ nghe mẹ kể: Ba từng thất bại, nhưng không bỏ cuộc”. Vợ đã mềm lòng, được đà, Tú biến vợ thành người đồng hành:

 “Anh đang cần người thiết kế logo, viết slogan, em là ứng cử viên phù hợp nhất”

“Em muốn in tên thương hiệu: “Gạo Nhà Mình - Sạch từ ruộng, lành đến bữa cơm”– câu trả lời của vợ làm Tú cười rỡ.

Không biết nhận định này của bà dì chỉ còn một con mắt có đúng không, nhưng dì nghĩ khi người phụ nữ được giao quyền, được tin tưởng, được tự quyết, họ sẽ tỏa sáng nhất theo cách nào đấy – tôi nói với cháu.

Sau thành công thí điểm lần hai, vụ mùa tiếp số hộ đăng kí làm lúa sạch đã tăng lên hơn nửa cánh đồng.

*

Vụ lúa sạch đầu tiên được trồng cho cả Đồng Trong. Những ngày bắt đầu, không khí rộn ràng nhưng cũng ngập tràn thử thách.

Sáng tinh mơ, Tú cùng kỹ sư Toàn đã có mặt. Không ngờ các bác nông dân còn ra đồng sớm hơn.

Toàn đi dọc từng luống lúa, cúi xuống, tay chỉ, miệng giảng giải, chân lội bùn, tay thọc đất. Anh nói, anh hỏi, anh làm mẫu – kiên nhẫn như thể gieo từng hạt niềm tin vào mảnh đất này.

Những bàn tay từng quen với phân hóa học, giờ bỡ ngỡ với cách làm mới nên mỗi bước đều cẩn thận, như nâng niu một sinh linh bé nhỏ.

Khởi đầu thuận lợi, nhưng rồi sóng gió kéo tới – nhanh như mưa trái mùa.

Lúc nghe lý thuyết thì gật gù, tới khi làm thật lại phản ứng kiểu bất ngờ bật tung, đúng vào lúc lúa chuẩn bị làm đòng: “Sao phải làm kiểu này? Làm theo cách cũ vẫn tốt mà?” - một bác lớn tuổi phản đối, giọng cáu kỉnh.

Toàn nhìn thẳng vào bác, vào mọi người, đầy chững chạc và cứng rắn: “Nếu không làm sạch từng bước, nghĩ là chúng ta thiếu tự trọng, sẽ mất uy tín một cách xứng đáng”

 Cao trào bùng nổ khi người nông dân đó bí mật rủ thêm một người nữa bón phân hóa học "cho chắc ăn". Sự việc bị phát hiện. Tú đỏ mặt, Toàn trợn mắt. Hai bên tranh cãi dữ dội. Không khí trở nên nặng trĩu, ánh nắng sớm mai như gay gắt hơn, rát bỏng trên mặt ruộng.

Thanh Tú lên tiếng, điềm đạm nhưng dứt khoát: “Nếu như vậy, gạo này không thể gắn nhãn sạch được. Gạo Nhà Mình chỉ có thể bán từ ruộng còn nguyên sạch”

Người nông dân kia tức giận, ấm ức, gần như bật khóc: “Như vậy cậu giết lũ tui rồi. Bao công chăm sóc, giờ bỏ đi sao?”

 “Chúng ta sẽ thu hoạch riêng, không lẫn vào nhau. Cháu sẽ vẫn trả cho bác như giá gạo sạch. Có điều nó sẽ phải bán đi như gạo thường. Vụ này xem như học phí của cháu. Nhưng lần sau, chúng ta sẽ làm đúng như cam kết – từ gieo, bón, đến thu hoạch. Chỉ như vậy mới có thể được hỗ trợ khi rủi ro”.

Người nông dân nóng nảy giờ lặng im, có lẽ sự thay đổi đang từ từ nảy mầm.

“Lần này là bài học không tái phạm. Và từ vụ sau, cháu hy vọng chúng ta sẽ làm đúng từng bước.” – Tú nhẹ nhàng chốt một cách chắc chắn.

3.

Năm năm sau

Ánh bình minh rải những sợi tơ xuống cánh đồng gần hồ Mắt Núi. Du khách nhiều nơi về đây, chiêm ngưỡng đôi mắt xanh biếc long lanh của núi rừng và cánh đồng tít tắp như dải lụa vàng đang phơi trong nắng. Những vị khách thị thành tìm về với du lịch sạch, thuần thiên nhiên, dù khuôn mặt lấm tấm mồ hôi nhưng ánh mắt sáng ngời khi được trải nghiệm trực tiếp khâu thu hoạch lúa sạch cùng nông dân. Họ vừa làm vừa cười, từng động tác thu hoạch, sấy, xay được livestream – chia sẻ, lan tỏa đến hàng nghìn người.

Giữa đám ruộng mới gặt xong, một chiếc lều được dựng lên, khách nhóm bếp, nấu cơm tại chỗ bằng chính gạo vừa gặt. Khói bếp nghi ngút bay lên, mang hương gạo mới quyện vào hơi thở của nước hồ, gió núi.

Một cậu bé chừng tám, chín tuổi đưa tay cầm một sợi rơm để lên mũi rồi quay lại hỏi mẹ: “Mẹ ơi, ở đây đến một cọng rơm cũng sạch và thơm”

Người mẹ ngỡ ngàng vì câu nhận xét dễ thương hết nấc của con. Còn bà dì tôi thì cười vang thành tiếng – sung sướng như vừa nghe được tiếng “cảm ơn” từ đất./.