Tôi là cây lúa.
Tôi vẫn lặng lẽ sống. Nhưng tôi biết:
Có những người đang lặng lẽ bảo vệ tôi bằng tri thức, trái tim và lòng tin.
Từ ngàn xưa, tôi sinh ra bên bờ sông, nơi phù sa âm thầm bồi đắp, nơi những bàn chân lấm bùn đi về theo con nước. Tôi không biết mình là biểu tượng, là văn hóa, là nguồn sống… Tôi chỉ biết mình lớn lên giữa mênh mông đồng ruộng, dưới nắng gió, dưới đôi bàn tay chai sần của những người gọi là nông dân.
Tôi đã từng đơn sơ như thế
Cho đến một ngày, người ta đưa đến những bảng số, những phòng thí nghiệm, những cuộc họp hội đồng khoa học, những giống lúa lai, những cuộc thi năng suất. Người ta gọi tôi là “đối tượng nghiên cứu”. Cũng từ đó, tôi được cân đo, đo đếm, ghi chép, thí nghiệm.
 |
| Nhà nông học - nông dân chọn giống lúa (Ảnh minh họa. Nguồn: Internet) |
Tôi biết ơn
Nhờ những nhà nông học, tôi bớt sâu bệnh, tăng năng suất, gọn gàng hơn, thơm hơn, ngắn ngày hơn. Nhưng đôi khi, giữa những cuộc chạy đua ấy, tôi tự hỏi: các vị có còn nghe được tiếng nói của đồng ruộng không?
Tôi vẫn cần giống mới. Nhưng tôi mong nhiều hơn là vậy
Tôi mong có một khoa học gần với ruộng đồng hơn là gần bục giảng. Tôi mong có những nhà khoa học đến sớm cùng nông dân, đi chân trần trên thửa ruộng, ngồi uống trà dưới bóng rơm giữa trưa nắng, hỏi những câu mộc mạc như: “Sao bà con không bón phân giai đoạn đó?”, “Sao vụ này lúa ngắn cây vậy?”, “Sao năm nay ít cá, ít cua trong ruộng?”
Tôi mong các anh, các chị không chỉ nghiên cứu ra giống mới, mà còn đồng hành tạo ra quy trình mới, quy trình không chỉ để “bón cho tôi lớn” mà còn “trả lại cho đất những gì đã lấy đi”. Một quy trình biết đặt câu hỏi: Sau vụ lúa, đất còn lại gì? Sau lúa, người trồng có nụ cười không? Và sau lúa, có còn gì để cho lúa lần sau?
 |
| Sản xuất lúa sinh thái (Ảnh minh họa. Nguồn: Internet) |
Tôi là cây lúa - nhưng tôi không chỉ là hạt gạo
Tôi là rơm rạ, là bùn non, là môi trường vi sinh. Tôi là bữa ăn của trâu bò, là lớp phủ giữ ẩm cho rau màu, là nguồn sống của cá đồng, cua lúa, tôi có thể là tấm vách trong nhà, là năng lượng có thể nấu được bữa ăn. Tôi là một phần trong tư duy tuần hoàn của đồng bằng, nơi không thứ gì bị bỏ phí, nơi mọi thứ đều liên kết với nhau.
Ở miền Tây, người ta hay nói với chúng tôi: “Cây lúa nuôi sống dân mình”. Nhưng có lẽ, đến nay, nhiều người chợt nhận ra rằng, ngay cả khi đã gặt xong, chúng tôi vẫn còn có thể tiếp tục sống, tiếp tục cống hiến, nếu mọi người nhìn rơm rạ bằng một đôi mắt mới.
Tôi mong các nhà khoa học giúp tôi kể câu chuyện đó. Câu chuyện về cây lúa không đứng một mình, mà nằm trong một hệ sinh thái sống động: giữa con cá, con cua, con người và cả những loài cây khác. Nếu các vị chỉ xem tôi là năng suất, thì tôi buồn. Nhưng nếu các vị nhìn thấy tôi trong mối liên hệ với đất, nước, rừng, người, thì tôi hạnh phúc.
Tôi nghe nói có những viện, trường đang xây dựng nền nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp chính xác. Tôi mừng.
Nhưng rồi tôi lại nghe đâu đó có người nói: “Lúa không còn là cây chủ lực nữa!”, “Trồng lúa không giàu!”, “Chuyển đổi diện tích lúa hết đi!”
Tôi không giận, nhưng tôi thấy mình cần lên tiếng. Không phải để giữ chỗ cho mình, mà để nhắc rằng: một nền văn minh sông nước không thể để cây lúa trở thành tàn tích. Nếu phải chuyển đổi, hãy chuyển đổi bằng trí tuệ và đồng cảm. Nếu phải thay đổi, hãy thay đổi từ bên trong, bắt đầu bằng tư duy nông học gắn kết với đời sống nông dân, với mảnh ruộng, con kênh, cái ao quê nhà.
 |
| Sản xuất tôm – lúa sinh thái (Ảnh Huyền Trang, Tạp chí Thủy sản VN) |
Tôi là cây lúa. Tôi chưa bao giờ biết nói
Nhưng hôm nay, tôi muốn nói một lời: Cảm ơn những nhà khoa học đã trân trọng tôi không chỉ như một loài cây, mà như một người bạn đồng hành của dân tộc.
Nếu được mơ ước, tôi mong một ngày, mỗi nhà khoa học bước xuống đồng, được người nông dân đón bằng cái bắt tay đầy tin tưởng, được hỏi: “Hôm nay chú mang gì xuống giúp ruộng tui khỏe lên không?”, được mời ăn cơm với cá rô đồng nướng bằng rơm chính từ vụ lúa mà các vị cùng gieo trồng.
Khi ấy, tôi biết mình đang lớn lên không chỉ nhờ nắng và mưa, mà còn nhờ tình người giữa nhà nông học và nhà nông.
Tôi là cây lúa
Tôi vẫn lặng lẽ sống. Nhưng tôi biết:
Có những người đang lặng lẽ bảo vệ tôi bằng tri thức, trái tim và lòng tin.
Lê Minh Hoan
