Tiến sĩ Bùi Bá Bổng- Chủ tịch Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam, khẳng định, ‘Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao phát thải thấp’ hướng đến mục tiêu cốt lõi là cải thiện đời sống nông dân trong một môi trường bền vững.
Đề án có tên gọi đầy đủ “Phát triển bền vững 1 triệu
ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh
vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” đang nhận được nhiều sự quan tâm của
cộng đồng trong xu hướng cổ vũ kinh tế xanh. Làm sao để đề án triển khai hiệu
quả? Chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với Tiến sĩ Bùi Bá Bổng, Chủ tịch Hiệp hội
Ngành hàng lúa gạo Việt Nam.
@ Thưa Tiến sĩ Bùi Bá Bổng.Vào ngày 5/4/2024, lễ khởi
động cánh đồng 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp đã diễn ra tại
Hợp tác xã Thuận Tiến, xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh, Cần Thơ. Câu chuyện của đề
án này gợi cho ông những suy tư gì?
Đầu tiên, theo tôi đề án 1 triệu hecta không phải câu chuyện hoàn toàn mới,
mà là một bước kế thừa nền tảng phát triển lúa gạo Việt Nam nhiều năm qua với thành tựu đóng góp đảm bảo an ninh
lương thực quốc gia đồng thời là nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới.
Về áp dụng quy trình kỹ
thuật trong sản xuất lúa,
chúng ta đã đạt nhiều tiến bộ, đặc
biệt là về giống lúa. Bây giờ thực hiện đề án đòi hỏi sự tích hợp và đồng bộ các
tiến bộ kỹ thuật, đồng thời phát triển, áp dụng nhanh các công nghệ mới trong
điều kiện có sự liên kết giữa các nông dân trên một địa bàn sản xuất (hợp tác
xã) để phát huy hiệu quả áp dụng khoa học kỹ thuật cũng như tiêu thụ sản phẩm.
Tiếp theo, chọn đồng
bằng sông Cửu Long để triển khai đề án trên quy mô 01 triệu ha là sự chọn lựa phù
hợp vì đối với nước ta đồng bằng này là vựa lúa của cả nước, ngoài ra đây là một
trong số ít đồng bằng có điều kiện sinh thái trồng lúa tốt nhất của thế giới. Kết
quả trong quá trình thực hiện đề án sẽ lan toả đến các vùng trồng lúa khác.
@ Nghĩa là, đề án 1
triệu hecta không phải tham vọng gì quá lớn?
Theo tôi, đề án không
có tham vọng nhưng rõ ràng là có khát vọng về nâng cao thu nhập cho nông dân trồng
lúa vì qua bao năm dù nông dân trồng lúa đóng góp rất lớn nhưng thu nhập lại
quá thấp. Các giải pháp trọng tâm của đề án đều nhằm vào tăng thu nhập cho nông
dân như giảm chi phí sản xuất, gia tăng chất lượng lúa gạo, liên kết trong tiêu
thụ, ...
Để đề án hiện thực được
mục tiêu, huy động nguồn lực là việc quan trọng. Nguồn lực lớn nhất là từ nông
dân và doanh nghiệp; nhà nước cần khơi thông nguồn lực này. Trong đó cần thúc đẩy
chuyển đổi hợp tác xã hoạt động như một doanh nghiệp nhỏ trong đó nông dân gắn
bó trách nhiệm và quyền lợi. Các hỗ trợ quốc tế là quý báu cho nâng cấp cơ sở hạ
tầng như hạ tầng thủy nông nội đồng, kiến thiết đồng ruộng, hạ tầng tồn trữ, chế
biến lúa gạo.
@ Đề án hướng đến hai
đáp số, “chất lượng cao” thì dễ hình dung, còn “phát thải thấp” thì sao?
Muc tiêu “chất lượng
cao” chúng ta đeo đuổi nhiều năm nay trong đó đã bao hàm đóng góp giảm phát thải
khí nhà kính nhưng trong Đề án 01 triệu ha, mục tiêu “phát thải thấp” mong đợi
đạt mức cao hơn nữa trên quy mô rộng. Hướng đến mục tiêu này, Việt Nam đi tiên
phong trong sản xuất lúa gảm phát thải của thế giới.
Giảm phát thải giúp giảm
nhẹ biến đổi khí hậu là lợi ích và trách nhiệm quốc gia đối với cam kết quốc tế
và lợi ích cho cộng đồng bao gồm người tiêu thụ gạo. Đối với nông dân, lợi ích
chính là giảm chi phí sản xuất nhưng tăng giá trị của lúa gạo do đạt tiêu chuẩn
xanh, bênh cạnh có thể có thêm thu nhập từ thị trường tín chỉ các-bon, tuy nguồn
tăng thu này không phải là chính đối với nông dân.
@ Nhiều nông dân và
nhiều địa phương vẫn hy vọng Đề án 1 triệu hecta sẽ cải thiện cơ sở hạ tầng cho
nghề trồng lúa?
Đó cũng là một bài
toán đã được tính đến. Để đạt mức giảm phát thải cao, nhà nước cần đầu tư hỗ trợ
cho địa phương và nông dân hoàn thiện hệ thống thuỷ nông nội đồng để chủ động
tưới tiêu cho từng cánh đồng vì để đạt mức giảm phát thải cao cần áp dụng kỹ
thuật tưới ướt, khô xen kẽ. Hệ thống này kết nối đồng bộ với các công trình thuỷ
lợi đã có hoặc bổ sung, nâng cấp. Tiến bộ công nghệ số (đang được thử nghiệm)
giúp tưới, tiêu tự động cho từng cánh đồng. Các khoản đầu tư cải thiện và phát
triển cơ sở hạ tầng khác cho ngành lúa gạo được ưu tiên cho vùng đề án 1 triệu
ha.
@ Sản phẩm của Đề án sẽ
tuân thủ tiêu chí nông nghiệp hữu cơ?
Trên diện rộng, sản
phẩm gạo đạt tiêu chuẩn xanh và phát thải thấp. Trong phạm vi có điều kiện (ví
dụ vùng luân canh tôm – lúa) có thể áp dụng quy trình sản xuất lúa hữu cơ, phần
lớn diện tích còn lại của đề án áp dụng sản xuất theo hướng hữu cơ, trong đó sử
dụng tiết kiệm và hiệu quả vật tư đầu vào, bắt buộc giảm ít nhất 1/3 lượng phân
bón hóa học và 1/3 lượng thuốc bảo vệ thực vật hoá học. Hướng hữu cơ tăng dần
khi mở rộng và gia tăng áp dụng kinh tế tuần hoàn trong sản xuất lúa.
@ Nhiều nơi đã có sẵn
sản phẩm lúa chất lượng cao, ví dụ đang canh tác ST25, thì liệu họ có mặn mà với
Đề án?
Những vùng trồng giống
đặc sản như ST25, nếu áp dụng quy trình sản xuất và tiêu chí của đề án 1 triệu
ha sẽ gia tăng giá trị sản phẩm lúa gạo, ngoài nhãn hiệu của doanh nghiệp nếu
có thêm nhãn hiệu chứng nhận gạo xanh phát thải thấp sẽ nâng cao giá trị gạo và
hình ảnh (thương hiệu) của doanh nghiệp. Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam
đang xây dựng nhãn hiệu chứng nhận “Gạo Việt xanh phát thải thấp” để cấp cho
các hợp tác xã và doanh nghiệp có yêu cầu.
@ Là một chuyên gia về
lúa, ông thấy giống lúa nào thích hợp cho đề án này?
Về giống lúa phục vụ
cho đề án, theo tôi có thể yên tâm vì chúng ta đang có bộ giống lúa khá tốt và
phù hợp với thị trường trong nước và xuất khẩu, trong đó 70% đáp ứng cho thị
trường gạo chất lượng cao và đặc sản; chất lượng gạo Việt Nam đã có vị trí cao
trên thị trường thế giới. Trong dài hạn, chúng ta tiếp tục chọn tạo các giống
lúa bổ sung về giá trị dinh dưỡng, ngừa bệnh và thích ứng cao với biến đổi khí
hậu. Kết hợp đặc tính năng suất cao, chất lượng tốt và thời gian sinh trưởng ngắn
(trên dưới 100 ngày) là tiến bộ và lợi thế của sản xuất lúa vùng ĐBSCL cần được
duy trì.
@ Nông dân trồng lúa có
thu nhập thấp hơn trồng hoa màu và các loại cây ăn trái, có phải là một vấn đề
đáng suy nghĩ cho Đề án không, thưa ông?
Sự thật trồng lúa
không thể mang lại lợi nhuận cao như vài lĩnh vực khác trong ngành nông nghiệp.
Thế nhưng, với lợi thế về sinh thái vùng ĐBSCL thì cây lúa vẫn có vị trí không
thể thay thế. Và mục tiêu của Đề án chính là tăng thu nhập cho người trồng lúa.
@ Với tư cách Chủ tịch
Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo thì ông có kiến nghị gì để tăng thu nhập cho nông
dân?
Tôi cho rằng liên kết
là yếu tố quan trọng nhất trong chuỗi ngành hàng lúa gạo trong đó khởi đầu phải
là liên kết giữa nông dân với nông dân trong một tổ chức như hợp tác xã. Nông
dân liên kết là điều kiện để giảm giá thành sản xuất và chỉ khi nông dân liên kết
với nhau có tổ chức thì sẽ liên kết được với doanh nghiệp trong chuỗi giá trị một
cách linh hoạt. Yêu cầu doanh nghiệp xây dựng vùng nguyên liệu hoặc doanh nghiệp
ký kết bao tiêu (sản xuất theo hợp đồng) khi nông dân thiếu liên kết thực tế cho
thấy khó áp dụng và mở rộng.
@ Bây giờ người ta thấy
rằng, ở đô thị hay ở nông thôn cũng phải đối mặt với ô nhiễm môi trường. Liệu rằng,
Đề án sẽ trực tiếp tạo một không gian xanh vùng ĐBSCL?
Tôi thấy tại Festival
quốc tế Ngành hàng lúa gạo Việt Nam tổ chức tại Hậu Giang năm 2023 đưa ra khẩu
hiệu “Gạo xanh sống lành” là rất hay vì khởi xướng cho một xu thế mới trong
nông nghiệp nước ta nói chung và cũng là xu hướng của toàn cầu. Ở nước ta, nông
nghiệp là ngành có nhiều điều kiện thúc đẩy và thực hành tăng trưởng xanh. Những
cánh đồng lúa mênh mông mang lại một màu xanh no ấm và an lành.
@ Trước đây, quen thuộc
nhất trên mỗi cánh đồng là hình ảnh trẻ em thả diều. Liệu triển khai Đề án 1
triệu hecta có thể tái hiện không gian bình yên thuở nào của cánh đồng Việt Nam
không?
Đề án khuyến khích sự
tích hợp đa giá trị của ngành lúa gạo, như kết hợp du lịch nông thôn, sông nước
với cảnh quan vùng lúa. Theo tôi, nên có hai không gian du lịch gắn với lúa gạo.
Một không gian là cách đồng mẫu hiện đại ứng dụng công nghệ cao, công nghệ số để
học sinh, sinh viên tham quan, nghiên cứu. Một không gian là phương pháp canh
tác và công cụ sản xuất, chế biến lúa gạo cổ truyền, có thể lấy vài ba nơi ở vùng
Đồng Tháp Mười làm thử nghiệm, để du khách trong nước và quốc tế hiểu và yêu mến
nền văn minh lúa nước Việt Nam.
@ Xin cảm ơn ông.
LÊ THIẾU NHƠN (thực hiện)
